Ο Μιχάλης Κάσσης γεννήθηκε το 1931 στον Πάληρο της Μάνης. Σπούδασε γλυπτική, κεραμική, γυψοτεχνία και χαλκοχυτική στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών, Αθήνα. Επί 30 χρόνια διεύθυνε τα εργαστήρια του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου (Τ.Α.Π). Έχει λάβει μέρος σε πολλά συμπόσια στην Ελλάδα και στο εξωτερικό με θέμα την Τέχνη. Επίσης ασχολείται με τη λαογραφία, πεζογραφία, ποίηση, λαϊκή αρχιτεκτονική.
Έργα του υπάρχουν σε πολλές πλατείες πόλεων της χώρας μας. Τα έργα αυτά είναι σε μάρμαρο ή ορείχαλκο, μεγάλων διαστάσεων. Το ύψος τους κυμαίνεται από 3 μ. μέχρι 8,5 μ.. Στο Τέξας των Η.Π.Α. υπάρχει στην είσοδο του μεγάλου σταδίου της πόλης ένας αθλητής σε υπερφυσικό μέγεθος. Υπάρχουν και σε άλλες πόλεις της Αμερικής και στην Κιργιζία. Έργα του συναντώνται στην Εθνική Πινακοθήκη, στις Πινακοθήκες των Δήμων Αθήνας, Νίκαιας-Αγ. Ιωάννη Ρέντη, Μοσχάτου-Ταύρου, Πειραιά, σε πολλά πολιτιστικά κέντρα, κολλέγια και ιδιωτικές συλλογές.
Συλλέγει αντικείμενα λαϊκής τέχνης, για να εμπλουτίσει τη συλλογή του στο Μουσείο του στον Πάληρο (Μουσείο Μάνης-Μιχάλη Κάσση).
Εργαζόμενος μερικές από τις πιο σκληρές πέτρες, ο Μιχάλης Κάσσης επιδιώκει να εκπέμψει το μέσα με τις ανθρώπινες μορφές του. Κατ’ ουσίαν μάστορας της πρώτης ύλης του και πηγαίος στην υπαρξιακή του σχέση με την παράδοση, καινοτόμος, τολμηρά ‘αφήνοντας’ έργα του χωρίς πολλές λεπτομέρειες (non-finito), συγκεντρωμένος στο όλο, στο καθολικό και στο συμβολικό περιεχόμενο, παρά την αποσπασματικοποίηση σε μορφές του.
Κατεξοχήν ποιητής (εκ του ποιώ=δημιουργώ) στο διάνυσμα της ζωής του, γράφει χαρακτηριστικά για τα ποιήματά του «Ποιήματα γραμμένα στα ξεκουράσματα του πελεκήματος, και το μολύβι, μετά το βάρος του ματρακά, μου φαίνεται αστείο.»
Ο πετρομάχος δημιουργός σημειώνει στο βιβλίο του Πετρομάχου σκέψεις, 1997: «[…] Από παιδί μαχόμουνα με την πέτρα. Την αγάπησα, τη σέβομαι, προσπαθώ ν’ αφαιρέσω, να πετάξω όσο γίνεται λιγότερο. Να κρατήσω, όπου είναι δυνατόν, και τους λειχήνες και το χρώμα της. Την πατίνα που έχει από το χρόνο. […] Δούλεψα - και δουλεύω - και τις πιο σκληρές πέτρες. Πέτρες που κόβουν το γυαλί όπως το διαμάντι, πιο σκληρές κι από γρανίτη, όπως ο κροκεάτης λίθος και άλλες λαλούδες. Αυτές τις πέτρες […] τις δουλεύω στο βουνό με πρωτόγονα μέσα, για να μη μυρίζει η δουλειά μούχλα εργαστηρίου, για να ελαφρύνουν και να μπορεί να τις σηκώνει η πλάτη, ώσπου να φτάσουν στ’ αυτοκίνητο που θα τις μεταφέρει. […] Το κουβέντιασμα δύσκολο μαζί τους. Προσπαθώ να βρω τη γλώσσα της κάθε μιας! Να δώσω το όλο μ’ ένα κεφάλι, μ’ ένα χέρι! Να δώσω σύμβολα! […] Και η γλυπτική να μπορεί να είναι τόσο εύχρηστη όσο και η ζωγραφική και να μπορεί να χαίρεται οποιοσδήποτε αυτό το φυσικό υλικό που τόσο απλόχερα μας παρέχει η γη μας.»
Στο ίδιο βιβλίο στον πρόλογό του γράφει: «Τα σπουδαιότερα σημάδια της πορείας της πνευματικής, ιστορικής, κοινωνικής κ.λπ. είναι χαραγμένα στην πέτρα. […] Η συχώριο – το ψωμί που δίνουνε στο νεκροταφείο – είναι για να γεύονται, όσοι μένουν, το ψωμί αυτού που φεύγει, δηλαδή ότι τα υπάρχοντά του (υλικά και πνευματικά) μένουν στο σύνολο, στον άνθρωπο. […] Ο αχνότιστος καθρέφτης που μπορείς να δεις καλύτερα τον πολιτισμό του ανθρώπου είναι η Τέχνη.» ενώ στο κεφάλαιο για την Τέχνη σημειώνει: «Η θεωρία είναι ένα όμορφο σπίτι, κόσμημα. Το κλειδί όμως είναι η πράξη. […] Η Τέχνη έχει μέσα της πρόοδο. Αν είναι Τέχνη! Έχει μέσα της υψηλότερα νοήματα χωρίς να γίνεται αφίσα, εφημερίδα (που θάναι εφήμερη) αλλά θα περιέχει αιώνια μηνύματα προς τα πάνω, προς το ανέβασμα του ανθρώπου. […] Η Τέχνη κρύβει πράγματα χωρίς βάρος υλικό μα που η σημασία τους είναι ασήκωτη. […] Τέχνη δε θα πει κάτι που μάθανε τα χέρια μας να το κατασκευάζουν τέλειο. Θα πει να πιάσεις τους παλμούς της ζωής και να τους δώσεις στην ύλη.»
Αναφερόμενος στην αρχαία ελληνική τέχνη γράφει με έμφαση: «Κομπιούτερ έχουμε, TV έχουμε! Ανθρώπους που θα φτιάσουνε φιλοσοφία, τραγωδίες, Τέχνη, δεν έχουμε!» και στη συνέχεια «[…] Τ’ αρχαία έργα είναι εθνική κιβωτός. Είναι ο ίδιος ο λαός. Είναι ο λαός θεός! Γιατί ο λαός είναι αθάνατος και άμα πλησιάσεις το λαό πλησιάζεις το θεό!»
Και παρακάτω για τη γλώσσα: «[…] Οι λέξεις είναι …μπόμπες! Μ’ ένα χρώμα, μ’ ένα σχήμα, με μια λέξη έχουμε κλάψει, γελάσει, σκοτώσει, πεθάνει, ερωτευτεί!»
Προς το τέλος του βιβλίου το μήνυμά του στη νέα γενιά: «[…] Πρέπει να εκτιμούμε τον ποιητή και όχι τον χρηματιστή. […] Η Τέχνη λυτρώνει από την κατάρα της μοναξιάς.»
Στην πρόσφατη συνέντευξή του (Δεκέμβριος 2022) στη μαρία α. αγγελή, ο καλλιτέχνης μοιράζεται μαζί μας τις απαντήσεις του στα ερωτήματα, μέσα από το ελεύθερο πνεύμα, την αυθεντικότητα και τη σπίθα που χαρακτηρίζουν τη ζωή και το έργο του.
Ποια είναι τα πρώτα σας σκιρτήματα στις εικαστικές τέχνες ή στην Τέχνη γενικά, οι πρώτες σας συγκινήσεις, ερεθίσματα, εντυπώσεις, δημιουργίες;
Θυμάμαι που ήμουν ακόμη μικρός ίσως και νήπιο ακόμα, ήξερα λίγο να συλλαβίζω, να διαβάζω, και πήγαινα σε συγγενικό σπίτι και παρακαλούσα μια κοπέλα, θεία μου, να μου δώσει ένα βιβλίο (του σχολαρχείου θάταν) να το φυλλολοΐσω. Γιατί αυτό είχε κάτι πολύ όμορφα σχέδια. Πρέπει να ήταν η Ιλιάδα και η Οδύσσεια του Ομήρου. Είχε τον Οδυσσέα, που ξεγελούσε τον μονομάτη Κύκλωπα, τον Αχιλλέα, τον Αίαντα, τον Ηρακλή και τους 12 άθλους του, τον Θησέα. Μπορεί νάταν και κάποια μυθολογία. Έκτοτε δεν το ξανασυνάντησα αυτό το βιβλίο, παρόλο ότι ακόμα το θαυμάζω και πολύ θα ήθελα να το ξαναδώ. Ήμουνα λέει πολύ όμορφο παιδάκι και με λουσοχτένιζε στη στέρνα της, που ήταν κοντά στο σπίτι μας, αφού βέβαια έπαιρνε άδεια από τη μάνα μου. Αυτά προσπαθούσα να τα ζωγραφίσω στα κοτρόνια, πλάκες γύρω στο χωριό και δεν πήγαινα να φάω. Μου έλεγε η μάνα μου «Βρε παιδάκι μου, θα στραβουθείς που είσαι όλο μπρούμυτα και στορίζεις (σχεδιάζεις).» Έβλεπα τη μάνα μου που μας έφτιανε ανθρωπάκια από ζυμάρι. Έφτιανα και εγώ.
Από πότε ασχολείστε συστηματικά με τις εικαστικές τέχνες;
Πότε άρχισα δεν το θυμάμαι. Μια εικόνα σ’ ένα ξύλο που βρήκα στη θάλασσα είναι το 1942, ατελείωτη, και διάφορα άλλα που έχουν χαθεί. Πίπες, μπαστούνια και ένα καταπληκτικό κοντάκι σε ένα εμπροσθογεμές δίκαννο του πατέρα μου, που χάθηκε στον Εμφύλιο. Στην Αθήνα ήρθα 17 ετών. Δούλεψα σε 30-40 δουλειές, γιατί με έδιωχναν για αριστερό. Σε υφαντήρια, γυαλάδικα (Έβγα ψυχή μου!), σε ξυλουργεία, σε πολλά εργαστήρια κεραμικής, μόνο στον Κεραμεικό 6 χρόνια, στο τμήμα ζωγραφικής. Εκεί γνώρισα πολλούς καλλιτέχνες, τον Κοκκινίδη, αργότερα Πρύτανη της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών, τον Γερμανό Έλστερ, τον Ντεπιάν και πάρα πολλούς σπουδαίους κεραμίστες. Πρώτο και καλύτερο τον Μιχάλη Μαρτζουβάνωφ (μετά Μαρτζουβάνη). Σπουδαίος ζωγράφος, κεραμίστας, αγιογράφος, έφτιαχνε σπουδαία βιτρώ και αρχιτεκτονικά σχέδια. Αυτός με πίεσε πολύ να δώσω στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, γιατί θεωρούσε ότι θα χαθεί ένα σπουδαίο ταλέντο. Έτσι πήγα τότε, που μπόρεσα, τα έπαιξα όλα για όλα και το 1960 μπήκα με την πρώτη και δούλευα την νύχτα, για να ζήσω και να βοηθήσω τα μικρότερα αδέρφια μου που πήγαιναν σχολείο. Τέλειωσα το 1965 την γλυπτική και παράλληλα άλλα τρία εφαρμοσμένα εργαστήρια, Κεραμική, Εκμάγευση και Χαλκοχυτική.
Ως δημιουργός, ποια είναι η σχέση σας με την ευρύτερη Λακωνία; Ποιες είναι οι εμπνεύσεις σας από τον τόπο, με τους ανθρώπους του; Οι προκλήσεις, οι συνεργασίες;
Στην Α.Σ.Κ.Τ. όλοι μου έλεγαν πως η Μάνη δεν έχει καμία σχέση με την τέχνη. Εγώ που ήξερα τον θησαυρό του δωρικού λόγου και της τέχνης πείσμωνα πολύ με το άδικο. Κάθε χρόνο το καλοκαίρι έστελναν 8 άτομα, 4 γλύπτες και 4 ζωγράφους, να αποτυπώσουν από διάφορες περιοχές της χώρας μας διάφορα λαϊκά γλυπτά και σπάνιες ζωγραφιές. Κάθε χρόνο με έστελναν έναντι μιας μικρής αμοιβής να εκμαγεύσω διάφορα λαϊκά γλυπτά. Πήγα με άλλους τρεις γλύπτες και τέσσερις ζωγράφους στην Μυτιλήνη, στο Πήλιο και αλλού. Από αρχοντικά, εκκλησίες και μοναστήρια και τα παραδίναμε στην ΑΣΚΤ.
Τότε βεβαιώθηκα για το λαϊκό θησαυρό της Μάνης και σε αυτά. Γιατί από παιδάκι είχα ξεκινήσει να μαζεύω σάτιρες, μοιρολόγια και διάφορα λαογραφικά εργαλεία από το 1943. Το 1975 μου ζήτησε ο καθηγητής Καββαδίας, γραμματέας του Υπουργείου Πολιτισμού επί υπουργού Τρυπάνη να τους δανείσω το υλικό που είχα μαζέψει, για να κάνω στην πατρίδα μου μουσείο και βιβλιοθήκη. Εκμάγευσα και ό,τι λαϊκά γλυπτά είχε η Μάνη σε πύργους, εκκλησίες και σπίτια. Οργάνωσα συνεργείο και πήγα στη Μάνη, παίζοντας κορώνα-γράμματα τη ζωή μου κρεμασμένος στα χαλάσματα, χωρίς να πληρωθώ, για να καλύψουμε στο Ζάππειο Μέγαρο 810 τ.μ. στο τέλος του 1976. Δόθηκε παράταση και μέχρι το 1977. Μαζί μου δούλεψαν παρά πολύ τα αδέλφια μου, Ηλίας και Κούλης, ο Δημήτρης Καλαποθαράκος, καθώς ο Γιώργος Κωσταράκος. Πήραν ένα μικρό μεροκάματο και αυτό με καθυστέρηση. Εγώ δεν πληρώθηκα, το εργαστήρι κλειστό, τα έξοδα έτρεχαν, τους ψευτοτάιζα όλους, αλλά το είχα βάλει πείσμα, γιατί κάποιοι έλεγαν ότι ο Κάσσης δεν πρόκειται να καταφέρει να στήσει αυτή την έκθεση που ανέλαβε, γιατί είναι πολύ δύσκολο. Όμως τότε χάλασε κόσμο. Το λέω εδώ και αυτό. Για την ηρωίδα του Διρού, για το μνημείο του Φτέρη, 12 μέτρων, και την προτομή του, καθώς και το μεγάλο έργο της Βέργας δεν πήρα ούτε μία δραχμή.
Έχετε αγαπημένους δημιουργούς στην Ελλάδα και στο εξωτερικό; Εικαστικούς, μουσικούς, ανθρώπους του θεάτρου, λογοτέχνες; Γιατί τους ξεχωρίζετε στην ψυχή σας;
Παιδάκι θαύμαζα της κυράς μου (γιαγιάς μου) τον αδελφό, Σταύρο Πετρόλια, που τον άκουγα να τραγουδά αμανέδες. Τον πατέρα μου και τη μάνα μου, που τραγουδούσαν τον Ερωτόκριτο και τα δημοτικά τραγούδια πολύ ωραία. Τον Αντώνη τον Γεωργακάκο (Κούρο), που χόρευε πολύ ωραία τσάμικο, όταν ήμουν παιδί. Αργότερα τους ζωγράφους Ρέμπραντ, Ραφαήλ, Παρθένη, Ροντέν, Απάρτη, Σκόπα, Φειδία για την επιλογή του Δωρικού ρυθμού στον Παρθενώνα, τον Λίβωνα και τους Λάκωνες γλύπτες που έφτιασαν την Κενταυρολαπιθομαχία, την μεγαλύτερη γλυπτική που έγινε ποτέ. Μα και την αρματοδρομία του ανατολικού αετώματος [του ναού του Διός στην Ολυμπία]. Τους Κούρους, τις Κόρες, όχι όλους και όλες. Τον Φαίδιμο, την Πεπλοφόρο και άλλα.
Τους μουσικούς Βαμβακάρη, Τσιτσάνη, Τζουανάκο, Μουφλουζέλη, Φουσταλιέρη, Ροδινό, Θεοδωράκη, Μπιθικώτση, Λεμπέση, Ρος Ντέιλι, Μαρίκα Νίνου, Φαραντούρη, τον χορευτή Στελλάκη, Ρασούλη, Άκη Πάνου. Τον ηθοποιό Μάνο Κατράκη.
Τους ποιητές Μαγιακόφσκι, τoν Κινέζο Kuo Mo-jo, τον Βάρναλη, Ρίτσο, Σολωμό, Παλαμά, Βρεττάκο, Ελύτη, Λειβαδίτη.
Τους ιστορικούς-λογοτέχνες Φωτιάδη, Κάρπο Παπαδόπουλο, Μακρυγιάννη, Ραφαηλίδη, Σουρέα (Παρορίτη), Σιμόπουλο, Ομάρ Καγιάμ, Κορνάρο, Χορτάτζη και άλλους.
Τι ανθίζει σε σας και στους αποδέκτες της τέχνης σας με την αξιοποίηση των υλικών που επιλέγετε στις δημιουργίες σας; Μιλήστε μας για την ποικιλία των τεχνικών που αξιοποιείτε και την αντανάκλαση αυτών μέσα σας.
Επέλεξα την πέτρα γιατί μου πήγαινε πολύ. Γιατί την έβρισκα μόνος μου στα βουνά. Γιατί είναι πιο πρωτόγονο υλικό. Η γη είναι μια πέτρινη σφαίρα. Η Ελλάδα είναι κυρίως πέτρα. Το φως έπηξε και έγινε μάρμαρο. Οι πρόγονοί μας το ξανάφτιασαν φως. «Η Μάνη είναι πέτρα, κάπου πινελιές από χούμα» λέω σ’ ένα μου νεανικό ποίημα το 1952.
Νερό σπάνιο, σκληρές πέτρες. Από παιδί βοηθούσα τον παππού μου να τις βγάλει, να τις σπάσει με τη βαριά, να τις ξετεχνέψει, να τις χτίσει. Κάποτε πετάχτηκε ένα κοφτερό χαλίκι από την βαριά και μου έσκισε το μέτωπο και τρέχαν αίματα. Μου λέει ο παππούς μου «Μη στενοχωριέσαι. Από εκεί θα μπει βαθιά σου η τέχνη.» Μαλακιά πέτρα δεν δούλεψα ποτέ. Δούλεψα κροκεάτη λίθο, που ο Παυσανίας λέει πως δεν δουλεύεται με τίποτα. Δούλεψα ακόνια. Δούλεψα πολλές πέτρες Ικαρίας. Είναι όλες γρανιτόπετρες σχιστολιθικές κυρίως και κανένας Ικαριώτης σπουδαίος μάστορας - και έχει πολλούς - δεν επιχείρησε να κάνει έστω και ένα απλό έργο τέχνης. Γιατί οι περισσότερες χαράζουν το γυαλί, το οποίο έχω δουλέψει. Από παιδί έμαθα καλά τη γλώσσα της κάθε πέτρας. Το μάρμαρο για μένα είναι ψωμοτύρι. Είναι και ακριβό.
Οι πρώτες μου εκθέσεις ήταν στη γκαλερί «ΖΥΓΟΣ», στην Πινακοθήκη της Αθήνας. Πουλήθηκαν σχεδόν όλα.
Με την σμίλη σχεδιάζω. Το έργο μου το βλέπω μέσα στην πέτρα. Δεν κάνω πρόπλασμα, όσο μεγάλο και να είναι. Τα έργα που έχω στήσει στη Βέργα, στο Κρανίδι, στη Χώρα, στους Γαργαλιάνους και δεκάδες άλλα που είναι σε πέτρα και σε μάρμαρο τα έχω κάνει χωρίς μακέτα, χωρίς πρόπλασμα.
Το βλέπω μέσα στο μάρμαρο, στην πέτρα. Γι’ αυτό δουλεύω πολύ, γιατί βιάζομαι να φανερωθεί μέσα από την πέτρα, το μάρμαρο. Γιατί το βλέπω μέσα στην πέτρα, όπως βλέπω και τα κόκαλα του ανθρώπου μέσα από τα ρούχα, μέσα από τις σάρκες.
Τι έχετε μάθει για τον εαυτό σας μέσα από το καλλιτεχνικό σας ταξίδι;
Παρόλο που κατάλαβα από νωρίς πως ο καλύτερος θεός από τον ήλιο είναι το χρήμα, εν τούτοις με έκανε να το μισήσω περισσότερο, γιατί κατάλαβα πως το χρήμα χάλασε πολλούς και κανέναν δεν τον έκανε ΑΝΘΡΩΠΟ. Γι’ αυτό συμφωνώ με τον Δημώνακτα, τον Κύπριο Κυνικό φιλόσοφο, που λέει: ΘΕΩΡΩ ΕΛΕΥΘΕΡΟ ΟΠΟΙΟΝ ΔΕΝ ΕΛΠΙΖΕΙ ΤΙΠΟΤΑ ΚΑΙ ΔΕΝ ΦΟΒΑΤΑΙ ΤΙΠΟΤΑ. Το απόφθεγμά του το χρησιμοποίησε ο Καζαντζάκης και είναι στον τάφο του: ΔΕΝ ΕΛΠΙΖΩ ΤΙΠΟΤΑ. ΔΕΝ ΦΟΒΑΜΑΙ ΤΙΠΟΤΑ. ΕΙΜΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ.
Ξέρω πως, για τον όποιο θεό, σε όποια θρησκεία, δεν έφτιαξε ο θεός τον άνθρωπο κατ’ εικόνα δική του, μα ο άνθρωπος τον έκανε μαύρο, άσπρο κατ’ εικόνα δική του.
Ο Σωκράτης ζει και θα ζει με όσα είπε, που είναι πέρα, πάνω από τον άνθρωπο. Αυτό είναι η ψυχή του που ζει και θα ζει.
Ποια είναι τα επόμενα βήματά σας;
Όσα επόμενα βήματα και να κάνω είναι να δημιουργεί το μυαλό μου, όσο μπορεί και ώσπου να καεί και η στάχτη μου…Γιατί το μυαλό είναι ο άνθρωπος. Η ψυχή του είναι το μυαλό του. Και κρατά η υγρασία στα μάτια του.
Ειδικά για την Παιδαγωγική της Τέχνης σε κάθε βαθμίδα εκπαίδευσης, για κάθε αποδέκτη, ποιες είναι οι σκέψεις σας, προτάσεις σας;
Η τέχνη είναι μίμηση του θεού, της φύσης. Μορφώνεις τα άμορφα. Εσύ είσαι ο μορφωμένος, που τους δίνεις μορφή. Και είναι άλλο σπουδαγμένος με δέκα πανεπιστημιακά πτυχία και άλλο μορφωμένος και άλλο αν δεν έχεις πάει καθόλου σχολείο να μπορείς να μορφώνεις τα άμορφα που να μην πεθαίνουν. Βέβαια, αν κάποιος που χρησιμοποίησε τα μαθηματικά θεωρήματα των αρχαίων σοφών φτάσει να μορφώσει κάποιο καινούριο θεώρημα, είναι μορφωμένος. Αλλιώς είναι ένας σπουδασμένος με πολλά πτυχία. Μα δεν είναι μορφωμένος, αφού δεν έδωσε μορφή σε κάτι άγνωστο.
Ο Μάξιμος Γκόρκι ήταν της Τρίτης Δημοτικού. Οι αρχαίοι σοφοί μας και φιλόσοφοι, ο καπετάν Ζαχαριάς, ο Κολοκοτρώνης, ο Νικηταράς, ο Ανδρούτσος, ο Καραϊσκάκης, ο Μακρυγιάννης και μύριοι άλλοι δεν είχαν τελειώσει μεγάλα, σπουδαία Πανεπιστήμια…
Στα σχολεία κατάλληλοι να διδάξουν είναι μόνο οι καλλιτέχνες που έχουν γνώσεις και μπορούν να ζεσταίνουν τις καρδιές των μαθητών, για να παρατηρούν, να αποτυπώνουν. Γιατί όλα τα παιδιά ζωγραφίζουν. Κάποια καλύτερα και με τίποτα δεν το ξεχνούν, δεν τα παρατούν σε όλη τους τη ζωή. Γιατί με την τέχνη μαθαίνουν να αυξάνουν την παρατήρηση στο βάθος. Μορφώνονται.
Τι σας απασχολεί τούτο τον καιρό βλέποντας τον εαυτό σας ως πολίτη του κόσμου; Τι σας χαροποιεί και ανακουφίζει;
Με απασχολεί πολύ το θέμα και έρχομαι πάλι στους στίχους του Κώστα Βάρναλη:
Χτες και σήμερα ίδια κι όμοια, χρόνια μπρος, χρόνια μετά...
Η ύπαρξή μου σε σκοτάδια όλο πηχτότερα βουτά.
καθώς και στο απόφθεγμα του αρχαίου σοφού Θέογνι από τα Μέγαρα:
Από το σβέρκο μ’ άρπαξες
καταραμένη φτώχια.
Μου δέρνεις το κορμί
μου δέρνεις και το πνεύμα.
Όλος ο κόσμος μια αρετή
μονάχα λογαριάζει, το χρήμα,
και ανώφελες κουβέντες όλα τα άλλα.
Η πίκρα και η ελπίδα σε κάνει να δουλεύεις ως το τέλος, χωρίς να χάνεις την ελπίδα για τις νέες γενιές.
Ποια είναι η ευχή σας για το μέλλον, σε προσωπικό και συλλογικό πλάνο;
ΕΙΡΗΝΗ – ΨΩΜΙ – ΠΑΙΔΕΙΑ – ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ για τους λαούς και τις καινούριες γενιές. Να ζήσουν καλύτερα. Για κάτι που θυσιάστηκαν τόσοι νέοι στο Πολυτεχνείο και σε όλο τον κόσμο. Και να διδάξουν στα σχολεία άνθρωποι που κάνουν γι’ αυτή τη δουλειά και όχι ημέτεροι που δεν κάνουν γι’ αυτή.
Πάμε πάλι στον μεγάλο δάσκαλο τον Βάρναλη:
Η σάρκα και τα κόκαλα,
λάσπη πολλή και φρόκαλα,
Πατρίδα μου, χαλάλι σου!
Σαν είν’ οι αφέντες σου δικοί,
θα ’ναι κι η ζήση σου γλυκή
κι ανέγνιο τα κεφάλι σου!
στοιχεία επικοινωνίας:
- ΣΥΛΛΟΓΟΣ «ΦΙΛΟΙ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΜΑΝΗΣ - Μ. ΚΑΣΣΗ»
Τζιροπούλου 15, 18547 Ν. Φάληρο, τηλ. 2104817893
- Μουσείο Μάνης-Μ. Κάσση, Πάληρος Ανατολικής Μάνης, Λακωνία
τηλ.: 2733053600
Η συνέντευξη δόθηκε στην επιμελήτρια & θεωρητικό τέχνης, μουσειοπαιδαγωγό και μέλος της Διεθνούς Ένωσης Τεχνοκριτικών (AICA), μαρία α. αγγελή, σε συνέχεια της έρευνάς της για ανάδειξη του καλλιτεχνικού δυναμικού της περιοχής της Λακωνίας.
Ενημερωθείτε για όλη την επικαιρότητα της Λακωνίας και όχι μόνο μέσα από τη συνεχή ροή του www.lakonikos.gr. Κάνετε like στη σελίδα και γίνετε μέλος στην ομάδα του lakonikos.gr στο Facebook για να μαθαίνετε τα νέα πρώτοι! Με το κύρος και την αξιοπιστία του «Λακωνικού Τύπου», της μοναδικής ημερήσιας εφημερίδας της Λακωνίας με ιστορία 26 ετών
