Η παρουσίαση του βιβλίου «Εγχειρίδιο της Λαγκαδινής Παραδοσιακής Τέχνης της Πέτρας» πραγματοποιήθηκε την Πέμπτη 18 Απριλίου στο εντευκτήριο της Πνευματικής Εστίας Σπάρτης. Το έργο εκδόθηκε τον Δεκέμβριο του 2023 από το Σωματείο «Άνθη της Πέτρας».
Η εκδήλωση διοργανώθηκε από την Πνευματική Εστία Σπάρτης (ΠΕΣ), τα «Άνθη της Πέτρας» και τον Σύλλογο Γορτυνίων Σπάρτης και ήταν αφιερωμένη στην Παγκόσμια Ημέρα Μνημείων.
Το εγχειρίδιο αποτελεί μια διεπιστημονική προσέγγιση του συγκεκριμένου μνημείου της υλικής και άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς. Στην εκδήλωση στην οποία συμμετείχε μεγάλος αριθμός πολιτών, ο αντιπρόεδρος του Σωματείου «Άνθη της Πέτρας», Τριάδης Τσαφαράς, ο αρχιτέκτων Γιώργος Γιαξόγλου -ο οποίος εκτός από ενεργό μέλος της ΠΕΣ είναι και μέλος του επιστημονικού συμβουλίου των «Ανθέων της Πέτρας»- και ο δραστήριος πρόεδρος του Γορτυνιακού Συνδέσμου Σπάρτης, Γιάννης Μητράκος, παρουσίασαν διάφορες πλευρές της έκδοσης μέσα από την προσωπική τους οπτική.
Οι εισηγήσεις τους πέραν της παρουσίασης της έκδοσης, ανέδειξαν τη συνολική δραστηριότητα των «Ανθέων», ενώ αναφέρθηκαν με ιδιαίτερη συγκίνηση και στον αείμνηστο Αργύρη Πετρονώτη, ο οποίος έφυγε από τη ζωή ακριβώς ένα χρόνο πριν.
Στην ομιλία του, ο Γ. Γιαξόγλου, με αφορμή τον εορτασμό της Διεθνούς Ημέρας Μνημείων & Τοποθεσιών στις 18 Απριλίου, μεταξύ άλλων ανέφερε: «Φέτος, με αφορμή την 60η επέτειο της Χάρτας της Βενετίας, το θέμα έχει τον τίτλο “Κληρονομιά ανθεκτική στις καταστροφές και τις συγκρούσεις - ετοιμότητα, αντίδραση και ανάκαμψη”. Έτσι, στο πλαίσιο αυτό εμείς εδώ στη Σπάρτη αποφασίσαμε, τιμώντας την ημέρα αυτή, να προχωρήσουμε στην παρουσίαση του βιβλίου “Εγχειρίδιο της Λαγκαδινής Παραδοσιακής Τέχνης της Πέτρας”. Και το κάνουμε γιατί θεωρούμε, θα το διαπιστώσετε και εσείς στη συνέχεια, ότι το βιβλίο αυτό συμβάλλει εποικοδομητικά στην κατανόηση και στην καταγραφή της πολιτιστικής μας κληρονομιάς».
Επιπλέον, σημείωσε ο Γ. Γιαξόγλου: «Πρέπει να ομολογήσω ότι ήταν ιδιαίτερη τιμή για μένα η συμμετοχή μου στην ομάδα συγγραφής του εγχειριδίου της “Λαγκαδινής Παραδοσιακής Τέχνης της Πέτρας”. Συγχρόνως όμως, από την πρώτη στιγμή είχα συναίσθηση του βάρους και της ευθύνης που αναλάμβανα, όταν μάλιστα στην ομάδα συμμετείχαν καταξιωμένοι, με ακαδημαϊκές περγαμηνές, συνάδελφοι.
Τη συγγραφική ομάδα αποτελούσαν, εκτός από εμένα, ο Καθηγητής στην Αρχιτεκτονική του ΕΜΠ, Βασίλης Γκανιάτσας, ο οποίος είχε και την επιμέλεια της έκδοσης, ο Διδάκτορας Νομικής, Ηλίας Γιαννικόπουλος, η Καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Πατρών, Αναστασία Γεωργιάδη, ο Ομότιμος Καθηγητής του ΕΜΠ, Μανώλης Κορρές, και η Διδάκτωρ – φιλόλογος, Μαρία Τσούπη. Άφησα τελευταίο τον Ομότιμο Καθηγητή του ΑΠΘ, Αργύρη Πετρονώτη. Τον άφησα τελευταίο γιατί σήμερα κλείνει ένας χρόνος από την μέρα που έφυγε από την ζωή, πλήρης ημερών. Απεβίωσε, στις 19 Απρίλη 2023, την ημέρα των 99 γενεθλίων του. Ένας χρόνος χωρίς τον μαστρ’ Αργύρη και το ελάχιστο που έχουμε να κάνουμε είναι να αφιερώσουμε στην μνήμη του την αποψινή εκδήλωση. Εκτός όμως από τους συγγραφείς, καθοριστικός ήταν και ο ρόλος στον συντονισμό επικοινωνίας, στις διορθώσεις των κειμένων κ.α, τόσο του προέδρου μας Γιάννη Τσιαούση, που βρισκόταν στην Κρήτη, όσο και του Ανδρέα Μανιάτη, που αυτός ήταν στον Καναδά…».
Στη διάρκεια της εκδήλωσης υπήρξε και χαιρετισμός του Τριάδη Τσαφαρά, ενώ ακολούθησε ομιλία του Γιάννη Μητράκου, που ακολουθεί αναλυτικά:
«Το ΔΣ του ιστορικού Πολιτιστικού Γορτυνιακού Συνδέσμου Σπάρτης, το οποίο έχω την τιμή να εκπροσωπώ ως πρόεδρος, με ιδιαίτερη χαρά αποδέχτηκε την πρόταση της ΠΕΣ για τη συνδιοργάνωση της σημερινής εκδήλωσης με την ευκαιρία της Παγκόσμιας Ημέρας Μνημείων και Τοποθεσιών ή αλλιώς Παγκόσμιας Ημέρας Κληρονομιάς, που θεσπίστηκε από την UNESCO το 1983 με στόχο την ευαισθητοποίηση σχετικά με την ποικιλομορφία της πολιτιστικής κληρονομιάς της ανθρωπότητας, την ευπάθειά της και τις προσπάθειες που απαιτούνται για την προστασία και τη διατήρησή της.
Σ’ αυτά τα πλαίσια εντάσσεται και η σημαντική προσπάθεια που γίνεται τα τελευταία χρόνια για την προσέγγιση της παραδοσιακής τέχνης των πετρομαστόρων, που συνδέεται με την λαϊκή αρχιτεκτονική των σπιτιών, των εκκλησιών, των γεφυριών και των κρηνών, στην περιοχή της Γορτυνίας και μάλιστα στο χωριό των κατ’ εξοχήν πετρομαστόρων τα πανέμορφα Λαγκάδια, όπου υπάρχει το χαρακτηριστικό ανέκδοτο που λέει ότι στην ερώτηση του δασκάλου: "Ποιος έχτισε τον κόσμο;" το μαθητούδι του παλιού καιρού απάντησε "Οι Λαγκαδιανοί μαστόροι"!
Η εισβολή του έτοιμου μπετό από τη δεκαετία του εβδομήντα και μετά οδήγησε την παραδοσιακή αρχιτεκτονική και την τέχνη των πετρομαστόρων στο περιθώριο, σε τέτοιο βαθμό που όπως γινόταν φανερό η τέχνη αυτή περνούσε στην ατομική και συλλογική λησμοσύνη. Βρέθηκαν, ευτυχώς, ορισμένοι εραστές της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής και τέχνης επιστήμονες και μη που αποδύθηκαν σε έναν αγώνα για την επαναφορά της, τη μελέτη, την προστασία της και την εφαρμογή της στη σύγχρονη εποχή.
Μια ομάδα τέτοιων ανθρώπων συγκρότησε το 2013 το μη κερδοσκοπικό σωματείο "Φίλοι παραδοσιακής αρχιτεκτονικής ΑΝΘΗ ΤΗΣ ΠΕΤΡΑΣ". Η ανάγκη για την ίδρυσή του προέκυψε από τη διαπίστωση ότι η διάσωση και αξιοποίηση της παραδοσιακής τέχνης της πέτρας με όλα τα υλικά και τα λεγόμενα «άυλα» στοιχεία, είναι απολύτως αναγκαία γιατί αποτελεί ένα βασικό πυλώνα της παραδοσιακής πολιτιστικής μας κληρονομιάς.
Με τον όρο άυλη πολιτιστική κληρονομιά ορίζονται οι πρακτικές, οι αναπαραστάσεις, οι εκφράσεις, οι γνώσεις και οι τεχνικές, καθώς και τα εργαλεία, τα αντικείμενα, τα χειροτεχνήματα και οι πολιτιστικοί χώροι, που αναγνωρίζονται από τα άτομα, τις ομάδες και τις κοινότητες ως μέρος της δημιουργίας τους από το παρελθόν έως σήμερα.
Το όνομα του σωματείου είναι εμπνευσμένο από τους στίχους του ποιητή Γιώργου Σεφέρη στο ομώνυμο ποίημά του.
Άνθη της πέτρας μπροστά στην πράσινη θάλασσα
με φλέβες που μου θύμιζαν άλλες αγάπες
γυαλίζοντας στ’ αργό ψιχάλισμα
Άνθη της πέτρας φυσιογνωμίες που ήρθαν
όταν κανένας δε μιλούσε και μου μίλησαν
που μ’ άφησαν να τις αγγίξω ύστερα από την σιωπή
μέσα σε πεύκα σε πικροδάφνες και σε πλατάνια.
Από την ίδρυσή του και μετά το σωματείο αυτό κάθε καλοκαίρι στα ιστορικά Λαγκάδια ανέπτυσσε έναν κύκλο δραστηριοτήτων στον οποίο εξέχουσα θέση είχαν τα εργαστήρια που έδιναν την ευκαιρία σε ειδικούς επιστήμονες, σε μαστόρους και σε κάθε ενδιαφερόμενο να γνωρίσουν τα δημιουργήματα της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής και να εργαστούν στο πεδίο για την πιστή αποκατάστασή τους από τις φθορές του χρόνου.
Τον περασμένο έτος τα ΑΝΘΗ ΤΗΣ ΠΕΤΡΑΣ γιόρτασαν τη συμπλήρωση δέκα χρόνων από την ίδρυσή τους με μια σπουδαία εκδήλωση, που έλαβε χώρα στις 13 Δεκεμβρίου 2023 στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών με θέμα "Πρωτοβουλίες και ψηφιακές δράσεις για την Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική".
Την ίδια περίοδο δόθηκε σε κυκλοφορία το βιβλίο "Εγχειρίδιο της Λαγκαδινής Παραδοσιακής Τέχνης της Πέτρας", με την οικονομική στήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού , το οποίο περιλαμβάνει τις ενότητες:
Α. Γενικό Μέρος
Β. Οι μάστορες και τα υλικά στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική
Γ. Τεκμηρίωση της λαγκαδινής τέχνης της πέτρας (1. Ιστορικό πλαίσιο άσκησης της τέχνης, 2.Τυπολογία πέτρινων κατασκευών)
Δ. Η συνέχεια της τέχνης
Την επιστημονική επιμέλεια του πολύ ενδιαφέροντος τόμου την είχε ο Καθηγητής. Αρχιτεκτονικών Συνθέσεων και Θεωρίας του Αρχιτεκτονικού Σχεδιασμού ΕΜΠ Βασίλης Γκανιάτσας, ενώ τα κείμενα υπέγραφαν, εκτός αυτών του επιστημονικού επιμελητή, οι: Αναστασία Γεωργιάδη, αρχιτέκτων μηχανικός ΕΜΠ, Ηλίας Γιαννικόπουλος, νομικός, Γιώργος Κ. Γιαξόγλου, αρχιτέκτων ΕΜΠ, Μανόλης Κορρές, Δρ μηχανικός ΕΜΠ, Αργύρης Πετρονώτης, αρχιτέκτων μηχανικός ΕΜΠ και Μαρία Τσούπη, φιλόλογος.
Το εγχειρίδιο αυτό, χωρίς να χάνει την επιστημονική του επάρκεια έχει εκλαϊκευτικό χαρακτήρα, ώστε να μπορεί να το διαβάσει κάθε ενδιαφερόμενος. Στο τέλος του υπάρχει παράρτημα εικόνων και σχεδίων, που λειτουργούν επεξηγηματικά στα προηγούμενα κείμενα. Υπάρχει, ακόμα, ξεχωριστό παράρτημα εικόνων από τα εργαστήρια του σωματείου στην περιοχή της Γορτυνίας.
Είναι αξιοσημείωτο ότι στο βιβλίο αυτό υπάρχουν και καταγραφές, μέσω συνέντευξης, λαϊκών δημιουργών, υπακούοντας στη νέα τάση της έρευνας που δεν περιορίζεται πλέον στη διάσωση λαογραφικών στοιχείων και δημιουργημάτων , αλλά στρέφει το φακό της και προς τους μαστόρους, αναζητώντας τη ρίζα της καταγωγής τους, τα ονόματά τους, τον τρόπο δουλειάς τους, την επαγγελματική τους οργάνωση και την τεχνοτροπία τους, δίνοντάς τους θέση στη συλλογική μας μνήμη.
Όπως γράφει κάπου ο ποιητής μας Νικηφόρος Βρεττάκος: "Αναλογίστηκα τον απλό κόσμο που δεν μνημονεύουμε ως να μην έκανε τίποτα. Αυτόν που αν δεν κουβαλούσε τα μάρμαρα από την Πεντέλη και δεν τοποθετούσε τους σπονδύλους τον ένα πάνω στον άλλο δεν θα είχαμε τον Παρθενώνα. Το ίδιο δεν θα είχαμε τις πολιτείες τις ιστορικές και τις σύγχρονες και τα δημόσια έργα όπου μας καταπλήσσει η ευστροφία του πνεύματος που τα συνέλαβε, μας αφήνει όμως αδιάφορους ο μόχθος της κατασκευής τους η ηράκλεια ρώμη που προϋποθέτει τη δόμησή τους. Ποτέ δεν διανοήθηκε κανείς, παραδείγματος χάρη το φτιάξιμο ενός μνημείου αφιερωμένου στον "Άγνωστο Χτίστη", που θα εξέφραζε την ευγνωμοσύνη της ανθρωπότητας προς αυτόν και που θα αποτελούσε το ιερό στο βάθος του οποίου οι σύγχρονοι οικοδόμοι θα καταθέτανε τα στέφανά τους". (Ελευθεροτυπία, φύλλο 6ης Μαρτίου 1980)
Κι όμως υπάρχει ένα τέτοιο μνημείο αφιερωμένο στον άγνωστο Λαγκαδιανό χτίστη. Ήταν ιδέα και πρωτοβουλία του Συλλόγου των εν Αττική Λαγκαδιανών το 2002 και δημιουργήθηκε, μετά από διαγωνισμό, από τον Τριπολιτσιώτη γλύπτη Δημήτριο Κούρο. Πρόκειται για μια μπρούντζινη παράσταση 2Χ3 μέτρα και παριστάνει εξ αριστερών:
· Το μαστορόπουλο που κεντρίζει (κισγκινάει) το γαϊδούρι που μεταφέρει πέτρες πάνω σε σανίδες.
· Το βοηθό μάστορα που κουβαλάει μεγάλες πέτρες.
· Το μαστορόπουλο που κουβαλάει μεσόμπολα δηλαδή μικρές πέτρες.
· Τον χτίστη με το μυστρί.
· Τον κουβαλητή της λάσπης με τον τενεκέ (πιλοφόρι).
· Τον λιθοξόο με το σφυρί στο ένα χέρι και το καλέμι στο άλλο να φτιάχνει γωνιόλιθους (αγκωνάρια).
Κατά μήκος της βάσης χαράχτηκε από το γλύπτη το εξής κείμενο: "Ο κτιστός κόσμος δόθηκε ευλογία από το Θεό για να μας οδηγήσει στον άκτιστο δικό του κόσμο. Γι’ αυτό οφείλουμε να δώσουμε τιμή στους μαστόρους της πέτρας, που με τα χέρια τους επαληθεύουν την ένωση αυτών των δύο κόσμων".
Το μνημείο του Λαγκαδιανού χτίστη βρίσκεται στην ανατολική είσοδο των Λαγκαδίων πάνω στον κεντρικό δρόμο Τριπόλεως - Πύργου σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο. Τα αποκαλυπτήρια του μνημείου έγιναν στις 21 Ιουνίου 2009.
Στο παρουσιαζόμενο βιβλίο συμμετέχει με μια ερευνητική εργασία που αναφέρεται στο "Λαγκαδινό Ανωκάτωγο Μακρινάρι – Το παραδοσιακό κτίριο κατοικίας της Πελοποννήσου" ο εκλεκτός συμπατριώτης μας αρχιτέκτονας ΕΜΠ, Γιώργος Κ. Γιαξόγλου, μέλος του Σωματείου ΑΝΘΗ ΤΗΣ ΠΕΤΡΑΣ. Η εμπεριστατωμένη αξιόλογη εργασία του συνοδεύεται από ιδιόχειρα αρχιτεκτονικά σχέδια και κατατοπιστικό γλωσσάρι της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής.
Πρόεδρος του σωματείου ΑΝΘΗ ΤΗΣ ΠΕΤΡΑΣ είναι ο Καθηγητής Ιατρικής του Πανεπιστημίου Κρήτης, Γιάννης Τσιαούσης, επικεφαλής της πρωτοβουλίας για τη δημιουργία του εν λόγω σωματείου και μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου οι:
Τριάδης Τσαφαράς – τραπεζικό στέλεχος - αντιπρόεδρος
Αγγελική Αναστοπούλου – παιδίατρος - γενική γραμματέας
Αντώνης Καλαφάτης - ναυτιλιακός πράκτορας - ταμίας
Ανδρέας Μανιάτης – ηλεκτρολόγος μηχανικός και μηχανικός Ηλεκτρονικών Υπολογιστών και Πληροφορικής - μέλος
Θωμάς Μπαμπάλης - φαρμακοποιός και Δρ Ιατρικής - μέλος
Απόστολος Φανός – δικηγόρος - μέλος
Το σωματείο ΑΝΘΗ ΤΗΣ ΠΕΤΡΑΣ κάθε καλοκαίρι, από το 2014 έως σήμερα, διοργανώνει στα Λαγκάδια της Γορτυνίας σειρά εκδηλώσεων, στις οποίες εντάσσονται τα προαναφερόμενα εργαστήρια, με το γενικό τίτλο ΓΙΟΡΤΕΣ ΤΗΣ ΠΕΤΡΑΣ.
Ως πρόεδρος του Γορτυνιακού Συνδέσμου Σπάρτης επιθυμώ να εκφράσω τις ευγνώμονες ευχαριστίες μας για το πολύτιμο έργο που πραγματοποιούν τα ΑΝΘΗ ΤΗΣ ΠΕΤΡΑΣ για τη διάσωση της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής της Γορτυνίας και για την ανελλιπή ενημέρωσή μας για τις δράσεις του, καθώς και για το συγγραφικό τους πόνημα, το οποίο κοσμεί ήδη τη βιβλιοθήκη του Συνδέσμου μας. Ευχόμαστε στα ΑΝΘΗ ΤΗΣ ΠΕΤΡΑΣ να συμπληρώσουν πολλές δεκαετίες γόνιμης και δημιουργικής δράσης, διασώζοντας ένα πολύ σπουδαίο τμήμα του πολιτισμού μας για το οποίο εμείς οι γορτυνιακής καταγωγής Σπαρτιάτες είμαστε υπερήφανοι, αφού πρόκειται για δημιουργία των προγόνων μας».
με πληροφορίες-φωτο από: https://spartaarchitecture.blogspot.com
