Την Κυριακή 27 Νοεμβρίου πραγματοποιήθηκε ο πανελλαδικός εορτασμός της Εθνικής Αντίστασης, ενώ στη Σπάρτη τιμήθηκε και η μνήμη των εκτελεσθέντων συμπατριωτών μας από τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής, που διαδραματίστηκε την 26η Νοεμβρίου 1943 στο Μονοδένδρι.

Οι εκδηλώσεις στη λακωνική πρωτεύουσα ξεκίνησαν στον Μητροπολιτικό Ναό της Ευαγγελίστριας με την τέλεση αρχιερατικής Θείας Λειτουργίας, δοξολογίας για την Εθνική Αντίσταση και επιμνημόσυνης δέησης για τους εκτελεσθέντες στο Μονοδένδρι, προεξάρχοντος  του σεβασμιωτάτου Μητροπολίτη Μονεμβασίας και Σπάρτης κ. Ευσταθίου.  Ακολούθησε η εκφώνηση επίκαιρης ομιλίας από τον καθηγητή φιλόλογο του 4ου Γυμνασίου Σπάρτης κ. Ιωάννη Τσουλόγιαννη*.

Αμέσως μετά έγινε μετάβαση των επισήμων στο Ηρώο των 118 στο Μονοδένδρι, όπου ο Μητροπολίτης Ευστάθιος τέλεσε επιμνημόσυνη δέηση και ακολούθησε κατάθεση στεφάνων από εκπροσώπους τοπικών Αρχών και φορέων.

* Ακολουθεί το κείμενο της ομιλίας του Ι. Τσουλόγιαννη:

«Ο μέγας Πλήθων είπε: Έλληνες εσμέν το γένος όπως μαρτυρεί η φωνή και η πάτρια παιδεία.

Σωστά, πλην όμως ο Πλήθων δεν αναφέρεται σε δυο αντιφατικά, εγγενή χαρακτηριστικά του ελληνισμού που σημάδεψαν και σημαδεύουν την ιστορική πορεία του έθνους. Tον πόθο για την ελευθερία από τη μια και την διχόνοια από την άλλη.

Η ελευθερία ήταν η βασική επιδίωξη των Eλλήνων διαχρονικά και αυτή η επιδίωξη διατρέχει όλη την ελληνική ιστορία. Καταδεικνύεται
• από την ηρωική αντίσταση στις Θερμοπύλες
• από την πρώτη φράση του όρκου στις Πλαταιές ¨Δεν θα προτιμήσω τη ζωή από την ελευθερία¨
• από την ηρωική αντίσταση των Λακώνων και των Μεσσηνίων στον ελαιώνα του Κούνδουρου στην μάχη κατά των Φράγκων,
• την απόφαση του Παλαιολόγου  και των υπερασπιστών της Πόλης να μην παραδώσουν την πόλη στους Τούρκους αλλά αυτοπροαιρέτως να πολεμήσουν όλοι  μέχρι εσχάτων.
• από την ηρωική επανάσταση του 1821 αλλά και από το έπος της Αλβανίας.

Αυτές είναι λίγες μόνο εκφράσεις του πόθου για την ελευθερία. Και αν κάποιος διαβάσει ιστορία θα βρει πολλές περισσότερες.

Τον Απρίλη του ΄41 οι γερμανοί κατέλαβαν την Ελλάδα. Ο νικητής στα βουνά της Αλβανίας ελληνικός στρατός ήταν αδύναμος και εξαντλημένος. Ωστόσο  η αντίσταση απέναντι στον γερμανικό ζυγό ξεκίνησε γρήγορα και μαζικά. Ήδη από τον Απρίλη του ΄41 στην βόρεια Ελλάδα, ενώ τον Ιούλιο είχαν ιδρυθεί και ενεργούσαν αντιστασιακές οργανώσεις σε όλη την Ελλάδα.

Κυρίες και κύριοι δεν θα υπεισέλθω σε λεπτομέρειες αλλά θα επισημάνω το εξής:  Παρά την προσπάθεια νεοκυμματικών ιστορικών να υποβαθμίσουν την συνεισφορά της εθνικής αντίστασης  στην νίκη των συμμαχικών δυνάμεων κατά των Γερμανών, η συνεισφορά των Ελλήνων  είναι μεγάλη στη διάλυση της γερμανικής πολεμικής μηχανής και στην τελική νίκη κατά του Άξονα.

Αξίζει να αναφερθεί ότι:

Οι νεκροί στρατιώτες των φασιστικών δυνάμεων κατοχής ξεπερνούν τις 22.000 ενώ η ελληνική αντίσταση συνέλαβε 6.500 αιχμαλώτους.

Ωστόσο όλα αυτά δεν έμειναν χωρίς αντίποινα.

Ο ελληνικός λαός πλήρωσε βαρύ  τίμημα. Οι μαχητές που έπεσαν πολεμώντας τον εχθρό ανέρχονται σε 28.000. Εκτελέστηκαν από τους κατακτητές 50.000 πατριώτες. Πάνω από 60.000 εξοντώθηκαν στα γερμανικά κάτεργα. Περίπου 260.000 πέθαναν από την πείνα. Άλλοι 7.000 σκοτώθηκαν από βομβαρδισμούς. 664 χωριά και κωμοπόλεις καταστράφηκαν κατά 50% και πάνω, ενώ 281 καταστράφηκαν ολοκληρωτικά.

Οι απώλειες του ελληνικού λαού ισοδυναμούν με το 5,5% του τότε πληθυσμού και κατατάσσουν την Ελλάδα στην τέταρτη θέση του τιμητικού πίνακα θυσιών μετά την Πολωνία, την Σοβιετική Ένωση και την Γιουγκοσλαβία.

Ήταν βαρύ το τίμημα του αγώνα για ελευθερία λοιπόν.

Ξαναγυρνώ στον Πλήθωνα.

Έλληνες εσμέν το γένος.

Και το δεύτερο εγγενές χαρακτηριστικό μας είναι η διχόνοια. Ιστορικά, περισσότερο ίσως από οποιονδήποτε άλλον, είμαστε ο λαός που έπεσε θύμα του δόγματος ¨διαίρει και βασίλευε¨, του διχασμού και της διχόνοιας από την κλασσική αρχαιότητα μέχρι τώρα.

Στις 22 και 23 Οκτωβρίου του 1943, οι ναζί καθοδηγούμενοι από τους δωσίλογους προδότες, προχώρησαν σε μαζικές συλλήψεις όλων των οργανωμένων ή και συμπαθούντων το ΕΑΜ Σπαρτιατών. Οι 450 συλληφθέντες οδηγήθηκαν στις φυλακές της Τρίπολης.

Η απόφαση για την μοίρα τους είναι μάλλον προειλημμένη και η αφορμή δίνεται:

Στις 25 Νοεμβρίου οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ Πάρνωνος στήνουν ενέδρα στο Μονοδέντρι. Χτυπούν  μία φάλαγγα τριών φορτηγών οχημάτων, των Γερμανών κατακτητών που εκτελούσε τακτικό δρομολόγιο, μεταφέροντας την επιμελητεία μίας διλοχίας στρατιωτών τους που ήταν εγκατεστημένη στην Σελλασία. Στην επίθεση σκοτώθηκαν 2 Γερμανοί και συνελήφθησαν αιχμάλωτοι των ανταρτών 11.

Η αντίστροφη μέτρηση για την εκτέλεση των εγκλείστων Σπαρτιατών και Αρκάδων έχει αρχίσει.

Ανάμεσα τους ο διευθυντής της Εθνικής Τράπεζας Σπάρτης Ζερβομπεάκος, οι δικηγόροι Γιατράκος, Φικιώρης, Σάλμας, Αλεμαγκίδης και Θεοφίλης, οι καθηγητές Χίος, Παπαδάκος και Κουτρουμάνος, οι δημοσιογράφοι Τριήρης και Γκουζούλης, επαγγελματίες, άνθρωποι του μόχθου, τσοπάνηδες, αλλά και μία γυναίκα η Βασιλική Μαρινάκη.

Οδηγούνται από την Τρίπολη,  στο Μονοδένδρι και εκτελούνται. Το γερμανικό ανακοινωθέν γραφεί «Ως εξιλεαστικόν μέτρον διά την δειλήν και επίβουλον επίθεσιν ανταρτών εις γερμανικήν φάλαγγα αυτοκινήτων εις τον δρόμον Τριπόλεως - Σπάρτης την 25η Νοεμβρίου 1943, εξετελέσθησαν οι κάτωθι...». Η εκτέλεση  στο Μονοδένδρι ήταν η πρώτη μεγάλη μαζική σφαγή στον Μοριά. Θα ακολουθήσουν κι άλλες εξίσου φοβερές και ακόμη φοβερότερες στην περιοχή και σ’ όλη τη χώρα.

Χαρακτηριστικά αναφέρω ότι συμφώνα με μαρτυρίες τους εκτέλεσαν ανά ομάδες των 8. Ήταν δεμένοι με καλώδια. Αυτό κατέστησε το μαρτύριο τους πιο επώδυνο αφού βίωσαν στο πολλαπλάσιο την αγωνία του μελλοθανάτου, βλέποντας τους άλλους να εκτελούνται και περιμένοντας την στιγμή που θα σταθούν αυτοί μπροστά στα γερμανικά πολυβόλα.

Δεν θα σταθώ πολύ στα γεγονότα. Είναι γνωστό ότι ξεχώρισε η ηρωική στάση του Γιατρού Καρβούνη ο οποίος δεν αποδέχτηκε την χάρη που έδωσαν οι Γερμανοί προσπάθησε να διασώσει τα ανήλικα παιδιά που βρίσκονταν εκεί, επιδεικνύοντας υψηλό ανθρωπισμό και αυτοθυσία. Οι Γερμανοί ήταν ανένδοτοι. Έτσι ο Καρβούνης προτίμησε να πεθάνει μαζί με τους συγκρατούμενούς του, επιλέγοντας τον δοξασμένο θάνατο από την ατιμασμένη ζωή.

Ο δικηγόρος Γιατράκος την ώρα της εκτέλεσης πήρε το λόγο και έλεγε σε όλους να είναι περήφανοι που δίνουν τη ζωή τους για την υπόθεση της λευτεριάς, της πατρίδας και της καινούριας ζωής που θ’ ανθίσει από το αίμα τους.

Ο ίδιος  κρατούμενος ων στις Φυλακές της Τρίπολης μαζί με τους άλλους Λάκωνες, όταν κλήθηκε, προκειμένου να αφεθεί ελεύθερος, να υπογράψει δήλωση με την οποία δεσμευόταν ότι δεν θα αναμιχθεί σε καμία αντιστασιακή κίνηση, δήλωσε με αφοπλιστική ειλικρίνεια ότι δεν μπορούσε να το κάνει, διότι έτσι και αλλιώς δεν θα τηρούσε τον λόγο του.

Αυτό το οποίο θέλω να επισημάνω είναι το αποτύπωμα που άφησε  το αποτρόπαιο ομαδικό έγκλημα, που σημάδεψε ανεξίτηλα τη νεότερη Σπάρτη.

Εκτελέστηκαν 19 αδέλφια και δυο πατεράδες. Συγκεκριμένα: οι τέσσερις αδελφοί Δημοσθένης, Ιωάννης, Σωκράτης και Παρασκευάς Τζιβανόπουλοι. Τα 3 αδέλφια Δημήτρης, Ζαχαρίας και Ιωάννης Αλεμαγγίδης, ο πατέρας Ευάγγελος Παπαστάθης και οι δυο γιοι του Νικόλαος και Εμμανουήλ, τα 2 αδέλφια Παναγιώτης και Γεώργιος Μπλάθρας, ο πατέρας Νικόλαος Κεχαγιάς και τα δυο του παιδιά Ηλίας και Ευάγγελος, τα αδέλφια Λεωνίδας και Αντώνιος Τριήρης, Γεώργιος και Δημήτριος Σταυράκος, Παναγιώτης και Σαράντος Ανδριτσάκης. Η Ιωάννα Τσάτσου έγραψε στα «Φύλλα Κατοχής»: «΄Ολη η Σπάρτη μοιρολογάει. Αν είχε καεί ολόκληρη θα ταν λιγώτερο το κακό»

Κυρίες και κύριοι, Έλληνες εσμέν το γένος
Και αναλογίζομαι πως είναι δουλειά του ιστορικού του μέλλοντος να διερευνήσει τα γεγονότα και να χυθεί άπλετο φως, να βρεθούν οι ηθικοί αυτουργοί της τραγωδίας της 26ης Νοεμβρίου του 1943.Αυτοί που όπλισαν το ανάλγητο χέρι των γερμανών. Πρέπει να πέσει άπλετο φως σε όλο το παρασκήνιο αυτής της τραγικής ιστορίας. Το γεγονός αυτό, όπως προείπα, άφησε ανεξίτηλα σημάδια πάνω στην πόλη και καθόρισε την εξέλιξη της το δεύτερο μισό του 20 ου αι έως και σήμερα. Χαρακτηριστικό είναι ότι οι αρκετές από τις οικογένειες των ηρωικών θυμάτων εγκατέλειψαν την πόλη, τα σπίτια τους ερήμωσαν. Δεν επέστρεψαν ποτέ ξανά.

Θα είναι και αυτή η συγγραφή της ιστορίας ένα κτήμα ες αιεί

Ωστόσο τώρα

Οι καιροί είναι δύσκολοι και πρέπει να πάψουμε να αναλωνόμαστε σε διχαστικές κουβέντες. Περισσότερο από πότε πρέπει να εκβάλλουμε τον διχασμό και την διχόνοια και να σταθούμε ενωμένοι απέναντι στην απειλές που ορθώνονται γύρω μας.

Οφείλουμε να δημιουργήσουμε τις προϋποθέσεις για την διαφύλαξη του ανώτατου αγαθού: Της ελευθερίας, η οποία είναι πηγή της ευδαιμονίας. Της ελευθερίας που δεν είναι δεδομένη-αντίθετα  η διασφάλιση και η διατήρηση της χρειάζεται συνεχή- αέναο και γενναίο αγώνα.

Επιτρέψτε μου να τελειώσω με μια επιστολή ενός μελλοθάνατου ο οποίος εκτελέστηκε στις 15 Μάρτη 1944 πάλι στο Μονοδένδρι. Αυτή αποτελεί κατά τη γνώμη μου υπόδειγμα και σημείο αναφοράς ελληνικού ήθους:

“Σπάρτη 15 Μάρτη 1944
Αγαπημένη μου Γιαννούλα και παιδιά Μαρία και Γιώργο, ρουφιάνοι πατριώτες μας καταδίκασαν εις θάνατον. Γιαννούλα θυμάμε τις παραγγελίες που μου έστειλες με το Γιώργη και τους άλλους και με καίνε όπου δεν τις άκουσα. Κουράγιο και υπομονή και να τηράς τα παιδιά, φαντάζομαι την συνφορά σου. Έτσι είναι το αίμα μου που θα χυθεί θα στοιχειώσει το δέντρο της λευτεριάς. Για ενθύμιο σου αφήνω το τσακμάκι μου και το μανδίλι μου γιατί δεν έχω άλλο τίποτα. Σας στέλνω τα τελευταία μου φιλιά στο χαρτί αφού δεν μπορώ στην πραγματικότητα.

Φεύγω για πάντα γεια σου.
Παναγιώτης Φιλιππόπουλος

Μου περισσεύουν 4.000 πιείτε το κρασί και να σφάξεις και ένα κατσίκι και όχι κλάματα. Η τελευταία μου επιθυμία είναι να διασκεδάσετε το χαμό μου. Nα δώσεις του Παπασπυρίδη 300.000 που του οφείλω”.

Τιμή και δόξα στους αγωνιστές της Εθνικής αντίστασης. Τιμή και δόξα στα θύματα της γερμανικής κτηνωδίας».

Ενημερωθείτε για όλη την επικαιρότητα της Λακωνίας και όχι μόνο μέσα από τη συνεχή ροή του www.lakonikos.gr. Κάνετε like στη σελίδα και γίνετε μέλος στην ομάδα του lakonikos.gr στο Facebook για να μαθαίνετε τα νέα πρώτοι! Με το κύρος και την αξιοπιστία του «Λακωνικού Τύπου», της μοναδικής ημερήσιας εφημερίδας της Λακωνίας με ιστορία 26 ετών