Η υψηλότερη μορφή της άνοιξης που ξέρω: μια ελληνική Μεγάλη Εβδομάδα
Γιώργος Σεφέρης
Πάσχα, η μεγάλη γιορτή της Χριστιανοσύνης. Σαράντα μέρες προετοιμάζονται οι πιστοί, με τη νηστεία και τη συμμετοχή στο τυπικό της εκκλησίας, για να νιώσουν τα Πάθη του Χριστού και να βιώσουν έπειτα την Ανάσταση. Είναι όμως κάποιοι συμπατριώτες μας που δε συμμετέχουν ηθελημένα στη νηστεία και τα πάθη. Τα έφερε έτσι η ζωή ώστε η αποχή από το φαγητό να είναι ρουτίνα και οι δυσκολίες καθημερινότητα. Ένας τέτοιος συμπατριώτης μας είναι ο Καραγκιόζης.
Μα ο Καραγκιόζης είναι φιγούρα στο πανί, ένας φανταστικό χαρακτήρας. Τι σχέση έχει με την πραγματική ζωή; Κι όμως, όλοι οι ήρωες του θεάτρου, ανά τους αιώνες, είναι βγαλμένοι μέσα από τη ζωή. Αυτούς βλέπουν και τους αποτυπώνουν στο χαρτί οι συγγραφείς και τους τοποθετούν στο θεατρικό σανίδι οι σκηνοθέτες. Και είναι εντυπωσιακό πως, κατά καιρούς, ήρωες που τους έχουμε ξεχάσει, επανεμφανίζονται όταν η κοινωνία τους έχει ανάγκη. Ένας τέτοιος ήρωας είναι και ο Καραγκιόζης.
Έχει παρατηρηθεί πως ο καμπούρης του ελληνικού θεάτρου σκιών αυξάνει τη δημοτικότητά του όταν οι καιροί είναι δύσκολοι. Τότε τον αναφέρουν περισσότερο οι άνθρωποι, τον χρησιμοποιούν οι κάθε λογής καλλιτέχνες, όχι μόνο οι καραγκιοζοπαίχτες, τον βάζουν στο παιχνίδι τους τα παιδιά. Ο Καραγκιόζης είναι ένα βαρόμετρο της ευημερίας ή όχι μιας κοινωνίας.
Πότε ανακαλείς κάποιον από την λήθη; Μα φυσικά όταν τον έχεις ανάγκη. Για να σε βοηθήσει, να σε συμβουλεύσει, να σε παρηγορήσει. Σε δύσκολους καιρούς χρειαζόμαστε ένα χέρι βοηθείας. Και ποιος έχει μακρύτερο χέρι από τον Καραγκιόζη;
Μα τι βοήθεια μπορεί να μας προσφέρει μια φιγούρα; Μια καρικατούρα ανθρώπου που μονίμως πεινά; Που προσπαθεί να παραστήσει τον κάθε φύσεως επαγγελματία για να ζήσει; Που μονίμως τρώει ξύλο; Τι έχει να μας δώσει αυτός ο απίθανος τύπος που το όνομά του αποτελεί στο στόμα μας βρισιά;
Στις δύσκολες στιγμές ψάχνουμε έναν αποδιοπομπαίο τράγο. Αυτόν που στις αρχαίες κοινωνίες - και όχι μόνο σε αυτές - του φορτώνανε τις αμαρτίες τους. Τον θυσιάζανε για να εξιλεωθούνε. Έτσι η κοινωνία, απενοχοποιημένη, μπορούσε να συνεχίσει την πορεία της. Είχε εξαγνιστεί χάρη στη θυσία του ενός.
Για να προχωρήσει ο κόσμος, όταν φτάσει σε ένα σημείο καμπής, χρειάζεται μια επανεκκίνηση. Για να γίνει αυτή η καινούργια αρχή θα πρέπει να διαγραφούν τα λάθη του παρελθόντος, να σβήσουν οι αρνητικές μνήμες, να δικαιολογηθούν τα όποια λάθη. Κι αν δε δικαιολογούνται τα φορτώνουμε στους άλλους. Και τους σταυρώνουμε…
Αυτή όμως η διαδικασία της επανεκκίνησης συμβαίνει με πολλούς τρόπους. Όχι μόνο στην κοινωνία μα και σε μικρότερες ομάδες. Ακόμα και εσωτερικά, στον καθένα μας. Για να προχωρήσουμε πρέπει να εξαγνιστούμε. Να καθαρίσουμε από τις αμαρτίες και τα λάθη μας. Κι αν είμαστε δυνατοί, μπορούμε να τα δούμε κατάματα. Να τα αντιμετωπίσουμε με μια επώδυνη διαδικασία «παθών». Κι αν τα καταφέρουμε και τα ξεπεράσουμε φτάνουμε στην επανεκκίνηση, την Ανάσταση.
Κι ο Καραγκιόζης τι σχέση έχει με όλα αυτά; Μα ο Καραγκιόζης ένας αποδιοπομπαίος τράγος είναι. Του φορτώνουμε όλα τα στραβά μας. Την καμπούρα, τη φαλάκρα, τη μεγάλη μας μύτη, την ξυπολυσιά, την απλυσιά, τα τρύπια ρούχα και πόσα άλλα που αφορούν την εμφάνιση. Την πονηριά, την τεμπελιά, τη λαιμαργία, την αθυροστομία και άλλα πολλά, που αφορούν το χαρακτήρα του, θα μπορούσα να αναφέρω.
Πώς όμως δέχεται ο ίδιος να του φορτώνουν τόσα στραβά; Γιατί δεν διαμαρτύρεται για όσα - και πολλά από αυτά αδίκως - του καταλογίζουν; Δεν χρειάζεται. Γνωρίζει πως σε κάποιον πρέπει να φορτώσουν τα στραβά. Έλαχε στη δική του καμπούρα να πέσουν. Κι αυτός, αν και φαίνεται μαύρος στο πανί, είναι στην πραγματικότητα λευκός, σαν αμνός, και ξέρει πως στο τέλος θα λυτρωθεί.
Ο άνθρωπος έχει ανάγκη την Ανάσταση για να του δώσει ελπίδα να συνεχίσει. Δεν είναι τυχαίο ότι αυτή συμβαίνει την Άνοιξη. Όταν και η φύση κάνει τη δική της επανεκκίνηση και αρχίζουν όλα ν’ ανθίζουν ξανά. Την Άνοιξη, σαν ανοίξει τα φώτα του μπερντέ, μας φέρνει και ο Καραγκιόζης. Παρουσιάζει το δικό του δράμα με τρόπο σκωπτικό. Περνάει τα δικά του πάθη μα το διασκεδάζει γιατί γνωρίζει πως στο τέλος κι αυτό θα περάσει. Θα έρθει και γι’ αυτόν η Ανάσταση.
Όλοι έχουμε ανάγκη να παρηγορηθούμε, να συγκινηθούμε, να υποστηριχθούμε για να μπορέσουμε να συνεχίσουμε την πορεία μας στη ζωή. Την παρηγοριά μας προσφέρει το θέατρο σκιών με τον ήρωά του. Τη συγκίνηση μας δίνει η τέχνη. Την πνευματική στήριξη μας παρέχει η πίστη.
Ο καθένας μας έχει τα βάσανά του. Βλέποντας τα βάσανα του Καραγκιόζη στον μπερντέ σκεφτόμαστε πως ένας μπερντές είναι και ο κόσμος μας. Αναμένουμε το «Άγιο Φως» που θα σημάνει την Ανάσταση. Το φέρνουμε με τη λαμπάδα στο σπίτι μας. Για να φωτίσουμε το δικό μας πανί. Άλλωστε κι εμείς φιγούρες είμαστε σ’ αυτό το μεγάλο «θέατρο σκιών» της ζωής.
Καλή Ανάσταση.
* Ο Απόστολος Δομτζίδης είναι Καραγκιοζοπαίχτης - εκπαιδευτικός
