Του Νικόλα Σεβαστάκη
Η εποχή της ανασφάλειας είναι αυτή όπου, περισσότερο από ποτέ, μας ενδιαφέρει τι λένε οι άλλοι για μας, τι σχεδιάζουν, τι σκέφτονται. Φαντάζει κάτι υπερ-κοινωνικό, ένα περίσσευμα έγνοιας για τα συναισθήματα, τις σκέψεις, τα λόγια των άλλων. Όμως τις περισσότερες φορές αυτό το άγχος για τους άλλους είναι απλώς μια αγωνία για τη δική μας αυτοσυντήρηση. Θέλουμε να «ξέρουμε» –ει δυνατόν τα πάντα– για να μην βρεθούμε σε δύσκολη θέση ή για να μη μας αιφνιδιάσει κάποια πρωτοβουλία του άλλου. Θέλουμε να μάθουμε τι ετοιμάζει ο άλλος για να μη μας προσπεράσει κάπου και φυσικά να μη βρεθούνε ηττημένοι. Διότι η ήττα τρομάζει. Η ήττα πανικοβάλει. Και ας είναι στοιχείο αναπόδραστο της ζωής, της πολιτικής, των σχέσεων.
Είναι οι υποκλοπές στην πολιτική και στη σφαίρα του κράτους μια απλή προέκταση αυτής της γενικευμένης δίψας για αγορά πληροφοριών; Μετατοπίζει απλώς την ανασφάλεια στο κέντρο της εξουσίας, ενώ τη βλέπουμε και τη νιώθουμε γύρω μας στο μικρο-επίπεδο των σχέσεων; Είμαι πάντα επιφυλακτικός με τις γενικεύσεις και τις ψυχολογικές ερμηνείες πολιτικών πρακτικών. Η εξουσία, ανέκαθεν, έφερε την ανασφάλεια της προσωρινότητας. Όχι μόνο στις δημοκρατίες, όπου κόμματα και πρόσωπα εναλλάσσονται στη διακυβέρνηση, αλλά και στις δεσποτικές κυβερνήσεις, όπου το προσωρινό γίνεται μόνιμο καθεστώς.
Υπάρχει όμως τα τελευταία χρόνια ένας μίτος που ενώνει τη «μικρή» ανασφάλεια των καθημερινών ανθρώπων με τη «μεγάλη» ανασφάλεια που μαστίζει τις δομές και τα δίκτυα του κράτους: η τεχνολογία που επιτρέπει το στοκάρισμα και την έκθεση τεράστιου όγκου δεδομένων από τη ζωή τη δική μας και των άλλων. Είναι η αμοιβαία επιτήρηση και η παρακολούθηση συνομιλιών ή εικόνων του άλλου –γνωστών ή τελείως αγνώστων μας– που έχει δημιουργήσει μια φρενίτιδα και μια νέα συνθήκη του πολιτισμού.
Από εκεί και πέρα όμως, η γενική τάση, η φρενίτιδα και η μανία με την πληροφορία δεν αθωώνουν την κάθε ΕΥΠ, τον εκάστοτε παρα-κυβερνητικό ή άλλο μηχανισμό να οργανώνει την παρακολούθηση των αντιπάλων του ή και των «δικών του». Καμιά φορά, όταν κάποιος θέλει να απαλύνει τη θέση του δικού του πολιτικού ειδώλου, σπεύδει να ανοίξει γενικές συζητήσεις περί «κοινωνικών φαινομένων».
Έτσι, όλα όσα λέμε για τη φρενίτιδα, την ανασφάλεια και το πάθος για εξασφάλιση πληροφορίας μπορούν να χρησιμοποιηθούν σαν δικαιολόγηση της αντίληψης πως «έτσι κάνουν όλοι στην εποχή μας» και πως τα πάντα παρακολουθούνται. Όπως όταν πολλοί αριστεροί συνήθιζαν να λένε για κάποιον εξτρεμιστή πως πρέπει να δούμε κυρίως το «κοινωνικό φαινόμενο» και να μη στεκόμαστε στις επιμέρους ευθύνες των δραστών, έτσι και τώρα διάφοροι λένε πως οι υποκλοπές και οι παρακολουθήσεις είναι κοινωνικό φαινόμενο που εμπλέκει τους πάντες και επομένως μη σπεύδουμε να ζητάμε τον λόγο από την κυβέρνηση ή τον πρωθυπουργό. Το ένα όμως δεν δικαιολογεί το άλλο. Η πολιτική είναι πεδίο ευθυνών για πράξεις και παραλείψεις κι όχι απλώς διάφορα κοινωνικά φαινόμενα δίχως σάρκα και οστά που απλώς τα σχολιάζουμε και τα «καυτηριάζουμε» ή που ψάχνουμε τις βαθύτερες αιτίες τους.
Μπορούμε πάντως να κρατάμε και τις δυο άκρες του νήματος. Να έχουμε στο νου τη μεγάλη ανασφάλεια που κάνει κι εμάς και τον κόσμο μας πιο ευάλωτο στους ιούς της πληροφορίας και της επιτήρησης. Αλλά και να μην επιτρέπουμε στους πολιτικά υπεύθυνους να οχυρώνονται πίσω από το χαοτικό παιχνίδι μιας εποχής όπου τα προσωπικά δεδομένα κυκλοφορούν σε τεράστια στοκ. Το ανεξέλεγκτο των δικτύων επιτήρησης και των λογισμικών παρακολούθησης είναι εξάλλου μια κάπως πονηρή διαπίστωση. Λέει την αλήθεια, όχι όμως όλη την αλήθεια, που περιέχει πάντα και τις ευθύνες και τις αποφάσεις των ηγεσιών, των πολιτικών επιτελείων, των «υπηρεσιακών παραγόντων». Σε τελική ανάλυση, δεν ζούμε μέσα σε αφαιρέσεις και σκοτεινά νέφη αλλά σε σε πολιτικές κοινωνίες, σε κοινωνίες δηλαδή που αναζητούν απαντήσεις σε συγκεκριμένα ερωτήματα. Και εδώ είμαστε ακόμα αυτές τις μέρες του Δεκαπενταύγουστου: αναζητάμε ακόμα συγκεκριμένες απαντήσεις σε μια σκοτεινή ιστορία.
