Πρώτη φορά παίρνω ηθική άδεια να εμπλέξω σε γραπτό τον εαυτό μου. Το κάνω με βαρειά καρδιά, μόνο και μόνο γιατί το ζητάει το ίδιο το θέμα.

Θυμάμαι ένα γεγονός πριν πενήντα τόσα χρόνια στην Παιδαγωγική Ακαδημία Ρόδου, σπουδαστής ων η αφεντιά μου. Που η μνήμη, επιστάτισσα της ζωής - προφανώς λόγω επικαιρότητος δεν βρίσκω άλλη εξήγηση - ξαφνικά το ανέβασε σήμερα από ’κει που ήταν καταχωνιασμένο δηλαδή το υποσυνείδητο, στη σκηνή που τη λέμε συνείδηση και είναι εν τέλει η ίδια η ζωή.
Τότε λοιπόν, ο αείμνηστος καθηγητής Ιωάννης Καραμπάτης - και οι καθηγηταί εδονούντο από πατριωτισμό, εθνικό παλμό και ιδανικά κι αγωνίζονταν να τα μεταλαμπαδεύσουν στους σπουδαστάς - κατά τις πτυχιακές εξετάσεις στο μάθημα της Ιστορίας της Τέχνης και του Πολιτισμού, απρόβλεπτος πάντα, μας έβαλε θέμα:
«Σημαίνει ο Θεός, σημαίνει η Γη, σημαίνουν τα επουράνια.
Σημαίνει και η Αγιά Σοφιά το Μέγα μοναστήρι.»
καλώντας μας να αναλύσουμε αισθητικώς το οικοδόμημα. Και αφού είπε ʺ αυτό είναι το θέμα μας, ένα και κανένα άλλο, είναι σαφές, διευκρινίσεις δεν χρειάζονται ʺ ο ίδιος απήλθε. 

Παρέλκει να πω ότι η Αγία Σοφία υπήρχε βέβαια στο σύγγραμμα που είχαμε, αλλά αισθητική ανάλυση που ζητούσε ο κύριος καθηγητής πουθενά. Τώρα, τί κάνουμε; Έβλεπα και μερικές μελετηρές σπουδάστριες αμήχανες να ζωγραφίζουν κοκοράκια στο περιθώριο. Δεν έχουμε λοιπόν να κάνουμε τίποτ’ άλλο παρά να γράψουμε ό,τι κατεβάσει η γκλάβα μας, να αυτοσχεδιάσουμε. Και ξάφνου - αλήθεια πώς δουλεύει το όργανο που λέγεται εγκέφαλος; - ήρθαν στο νου δύο πράγματα.

Το πρώτο ήταν μια φράση από τον ιστορικό του Βυζαντίου της περιόδου του Ιουστινιανού Προκόπιο, που την είχε η Ιστορία μας της τετάρτης εξαταξίου Γυμνασίου (σημερινή Α’ Λυκείου) που θυμόμουν επ’ έξω και έλεγε ότι στην Αγία Σοφία "ὁ νοῦς πρὸς τὸν Θεὸν ἐπαιρόμενος ἀεροβατεῖ οὐ μακράν που ἡγούμενος αὐτὸν εἶναι ἀλλ’ ἐμφιλοχωρεῖν μάλιστα οἷς αὐτὸς εἵλετο. Καὶ τοῦτο οὐ τὴν πρώτην μόνον ἰδόντι ξυμβαίνει, ἀλλὰ διηνεκὲς ἑκάστῳ ταὐτὸ τοῦτο δοκεῖ. Τούτου τοῦ θεάματος οὐδεὶς πώποτε ἔλαβε κόρον, ἀλλὰ παρόντες μὲν τῷ ἱερῷ ἄνθρωποι τοῖς ὁρωμένοις γεγήθασι, ἀπιόντες δὲ τοῖς ὑπὲρ αὐτοῦ διαλόγοις ἀποσεμνύνονται". Και όλη η πρόταση σημαίνει περίπου ότι: στην Αγία Σοφία, ο ανθρώπινος νους ανυψούμενος προς τον Θεό περπατάει στον αέρα όπως πετάνε τα πουλιά και νομίζει πως ο Θεός δεν είναι μακρυά αλλά εκεί μάλιστα προτιμάει να περνάει τον καιρό του. Και αυτό συμβαίνει όχι μόνο την πρώτη φορά που το βλέπεις, αλλά καθένας αυτό το ίδιο αισθάνεται στο διηνεκές. Αυτού του θεάματος (θέαμα θεωρεί όλη την νοητική παράσταση, φοβερή σκηνή) ποτέ ως τώρα άνθρωπος δεν τη χόρτασε, αλλά οι παρόντες στο ναό απ’ όσα βλέπουν αγάλλονται, απερχόμενοι δε στις μεταξύ τους συζητήσεις τον εγκωμιάζουν. 

Το δεύτερο που έγραψα ήταν πως όταν ο Ρώσος πρίγκηπας Βλαδίμηρος επρόκειτο να αποφασίσει ποια από τις τότε πίστεις θα υιοθετούσε για τον ρωσικό λαό, έστειλε πρεσβείες παντού στον γνωστό κόσμο να ερευνήσουν και να του αναφέρουν, εκείνοι που γύρισαν απ’ την Κωνσταντινούπολη, όπου είχαν παρακολουθήσει Θεία Λειτουργία στον Ναόν τής τού Θεού Σοφίας, του ανέφεραν ότι η λατρεία εκεί ήταν τόσο υπέροχη που δεν ήξεραν αν βρίσκονται στον Ουρανό ή τη Γη. Και ο Βλαδίμηρος υιοθέτησε αμέσως τη λατρεία των Ορθοδόξων.

{Σήμερα θα πρόσθετα και τη νεκρώσιμη ακολουθία που όταν ακούγονταν στο Ναό, οι ψυχές φτερούγιζαν στις κόγχες της Αγιά Σοφιάς. Η νεκρώσιμη ακολουθία των Ορθοδόξων ακούστηκε και στην κηδεία του Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ όπως και αντίστοιχες άλλων δογμάτων. Των Ορθοδόξων όμως κατά γενικήν ομολογίαν, όπως εγράφη, ήταν εκείνη που ξεκινά από την καρδιά και σε κάνει να νιώθεις τον αληθινό πολιτισμό που δεν τρέφεται με το μίσος αλλά με την αγάπη.}

Τα δύο πρώτα, κυρίως το του Προκοπίου, αναλύοντας ως λογοτεχνικόν λόγον, πλαισιώνοντάς τον με λίγα ιστορικά στοιχεία και προσθέτοντας ότι ο Ναός εσωτερικά ήταν ιστορημένος με χρυσά ψηφιδωτά και αγιογραφίες και βυζαντινή μουσική και εσωτερικά και εξωτερικά με αρχιτεκτονική πρωτότυπη, μοναδική και μεγάλη, προσπάθησα να δώσω όσο μπορούσα την αισθητική του οικοδομήματος, και δεν λέω τίποτ’ άλλο. Αυτά αρκουν.

Δεν θα πω ούτε τώρα εδώ, ποιος την έφτιαξε, ποίοι αρχιτέκτονες, πότε εγκαινιάστηκε και τί ανεφώνησε ο Ιουστινιανός, ότι εκεί γινόταν η στέψη των αυτοκρατόρων, η ανακήρυξη των πατριαρχών κλπ τα οποία και γνωστά είναι και για εδώ πλεονάζουν.

Και να η Αγιά Σοφιά τζαμί. Γιατί την κληροδότησε ο Μωάμεθ στους Τούρκους λέει με ανατριχιαστική ιταμότητα ο νεοσουλτάνος Ερντογάν, που επιδιώκει να γίνει ο κυρίαρχος του Αιγαίου, της Ανατολικής Μεσογείου, της Μέσης Ανατολής. Αυτό ήταν πάντοτε το όνειρο των Τούρκων ιδιαίτερα μετά την εισβολή στην Κύπρο, τα Ίμια, την επέμβαση στη Συρία, το Βόρειο Ιράκ, την εξαφάνιση των Κούρδων, την επέμβαση στη Λιβύη. Και τα νησιά δεν έχουν υφαλοκρηπίδα ούτε ΑΟΖ, αλλά είναι συνέχεια της Ανατολίας και πατάνε πάνω στην τουρκική υφαλοκρηπίδα, όπως διατείνεται. Καινοφανείς θεωρίες που σ’ όλον τον κόσμο μόνον ο Τούρκος διατυπώνει, επικαλείται και προβάλλει. Και τώρα η Αγιά Σοφιά τζαμί. Και θέλει να απελευθερώσει και το τέμενος Αλ Άκσα στην Ιερουσαλήμ, τρίτο ιερό προσκύνημα των μουσουλμάνων, αλλά εδώ το λένε Ισραήλ. Και ήδη ευρίσκεται στο στάδιο της εφαρμογής του σχεδίου, που είναι ορατό και ψηλαφητό, και μόνον εθελοτυφλούντες δεν το βλέπουν, με τις προκλήσεις του να μην γνωρίζουν όρια.

Οι Τούρκοι νιώθουν ότι είμαστε ανώτεροί τους, ότι υπάρχουμε χιλιάδες χρόνια πριν εμφανιστούν αυτοί στην ιστορία και στην περιοχή, ότι είναι κατώτεροι ενώ εμείς έχουμε τρίσβαθες ρίζες στον πολιτισμό του κόσμου. Απλώσαμε τα φτερά μας και σκεπάσαμε τη γη με γνώση και αξίες. Λούσαμε με φως τους ουρανούς του κόσμου. Κι είναι τούτο που τους ενοχλεί και μας εχθρεύονται. Ύστερα τί να περιμένει κανείς από έναν βάρβαρον, ένα τουρκομογγολικό φύλο, που δεν προσέφερε τίποτα στον πολιτισμό παρά το μόνο που ξέρει είναι να δολοφονεί, να βασανίζει με βασανιστήρια ανήκουστα, να σφάζει και να αρπάζει;   

Εδώ αυθαιρετώντας θα σας καλέσω για μια στιγμή να σκεφθείτε αυτό που είπε ένας καλός φίλος και πνευματικός άνθρωπος και Έλληνας σπουδαίος. Ας υποθέσουμε ότι ένα κράτος στον κόσμο θα εξαφανιστεί. Πρέπει να εξαφανιστεί, είναι ανάγκη να χαθεί, μαζί με ό,τι δημιούργησε από την εμφάνισή του ως σήμερα σα να μην υπήρξε ποτέ. Σαν να μην είχε ποτέ γεννηθεί αυτό το κράτος, και μας έλεγαν να διαλέξουμε οποιοδήποτε από τα κράτη της υφηλίου. Τί λέτε; Αν εξαφανιζόταν πχ η Τανζανία - δεν έχω τίποτα με την Τανζανία, μια χαρά είναι και υπόθεση εργασίας κάνουμε - λέτε να πάθαινε τίποτα η ανθρωπότητα;

Αν όμως εξαφανιζόταν η Ελλάδα σα να μην είχε υπάρξει ποτέ, θά ’μενε τίποτα στην ανθρωπότητα; στον κόσμο όλο; Από φιλοσοφία, τέχνη, μεθόδους, πολιτεύματα πάσης φύσεως, δικαιοσύνη, ποίηση, μουσική, μαθηματικά, γεωμετρία, λογική, θέατρο κλπ, βρέστε και βάλτε. Ακόμα κι ένα όνομα ενός μόνο προσώπου αρχαίας τραγωδίας αν χανόταν (Αντιγόνη, Οιδίπους, Ιφιγένεια, Αίας, Φιλοκτήτης), ένα πρόσωπο ενός Πλατωνικού διαλόγου, θα κακοπάθαινε η πλάση. Αν όμως χανόταν ένα πρόσωπο πχ του νομπελίστα Στάινμπενγκ κι ο ίδιος ο νομπελίστας δηλ. το έργο του δεν θα έπαιρνε κανείς χαμπάρι.

Και να η Αγιά Σοφιά τζαμί, γιατί τους την κληροδότησε ο Μωάμεθ, λέει ο Ερντογάν. Δεν μας είπε όμως ποιος, ποίοι την έφτιαξαν και πότε. Δεν είπε για το δέσιμό της με τον τόπο και τον χρόνο και κυρίως για ποιο σκοπό έγινε. Και ο άνθρωπος γνωρίζει τον σκοπό μόνον εκείνων που φτιάχνει ο ίδιος. Και είναι, συνεχίζει ο Ερντογάν μέσα στην παραζάλη του, ιστορική επιτυχία της χώρας του, ότι όλα έγιναν σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο, σέβεται τη Διεθνή Κοινότητα, αλλά δεν δέχεται καμμιά άποψη για την Αγιά Σοφιά. Είναι κυριαρχικό δικαίωμα του λαού της Τουρκίας να λειτουργεί ως τζαμί, αυτός αποφασίζει και πρέπει οι πάντες να σεβαστούν την απόφασή του. Και οι αντιδράσεις από το εξωτερικό "δεν μας απασχολούν και δεν τις λαμβάνουμε υπόψιν" (από τουρκική αβρότητα). ʺΠαραδίδεται λοιπόν στο λαό για προσευχή. Εκεί που καταπατούνται τα δικαιώματα είναι στη Δυτική Θράκη, ενώ η Αγιά Σοφιά επιστρέφει στον πραγματικό της εαυτό, όπως ήταν τα 430 χρόνια που λειτουργούσε ως τζαμίʺ (αυτός είναι για τους Τούρκους ο πραγματικός εαυτός της Αγίας Σοφίας. Και τα προηγούμενα χίλια χρόνια ως τί λειτουργούσε;)

Και ξεσήκωσε λένε, η απόφαση του Τούρκου κύμα διαμαρτυρίας. Ας δούμε λίγο αυτό το κύμα. Η Αμερική δια του υπουργού της των Εξωτερικών εξέφρασε λέει την απογοήτευσή της. Ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου δηλώνει ότι η θέση της Ρωσίας είναι διαφορετική από τη θέση του Πατριάρχου Κυρίλλου και ότι τη Ρωσία τη συμφέρει γιατί οι τουρίστες της δεν θα πληρώνουν εισιτήριο. (Κατά τα λοιπά Χριστιανοί Ορθόδοξοι που ξέχασαν το Βλαδίμηρο και την Ιστορία τους). Η ΕΕ λέει πως θα συνέλθει η Σύνοδος Κορυφής πέρα το Φθινόπωρο για να αποφασίσει. Τώρα συζητάει ʺοικονομικά ζητήματα που προέκυψαν από τον κορονοϊό και το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ιδέας που απειλείται από τους ανερχόμενους εθνικισμούςʺ και μας καλεί να μην έχουμε ισλαμοφοβία. Η Αγγλία δεν συμμερίζεται ανησυχία κι αυτό αφορά λέει την Τουρκία. Και ο Πάπας είναι πονεμένος. Δεν θα τοποθετηθεί αλλά είναι πονεμένος και λέει την Κωνσταντινούπολη Ινσταμπούλ ο Πάπας. "Οὐαὶ ὑμῖν Γραμματεῖς και Φασισαῖοι ὑποκριταί", θά ’λεγε το παλληκάρι ο Χριστός. Που τους χαρακτήριζε τάφους που απ’ έξω αστράφτουν κι από μέσα ξέχνουν. Και τυφλούς που οδηγούν τυφλούς. Αντί να μαζευτούν και να τιμωρήσουν αμέσως τον κακόν, αποσυντίθενται μέσα στη σαπίλα τους, αγναντεύοντας τον Ερντογάν στην υλοποίηση των ονείρων του, όπως έκαναν και με τον Χίτλερ. Εκείνος τους φτύνει όλους κι αυτοί λένε πώς γύρισε νοτιάς κι έβαλε υγρασία.    

Και να η Αγιά Σοφιά τζαμί. Θα καλύψουν τα ψηφιδωτά γιατί τα τζαμιά είναι ανεικονικά. Αλήθεια ποιος να τα εικονογραφήσει; οι βάρβαροι; Οι Έλληνες όμως βρήκαν κι αυτοί το ανεικονικό της νέας θρησκείας, το πήραν κι ακόμα κι αυτό τό ’καναν τέχνη. Τον απεικόνισε ο Έλληνας το Θεό του, του μίλησε εις ενικόν αριθμόν, όπως μιλούσαν οι μαθηταί του στο διδάσκαλό τους το Σωκράτη. Και την ιστόρησαν την Αγία Σοφία με ζωγραφική και μουσική, ώστε λέει ο ιστορικός, όλα εκεί έμοιαζαν με ανθισμένο λειβάδι, λαμπρή και ανθηρή επιφάνεια. Αλλού θαυμάζεις γνήσια πορφύρα, αλλού το πράσινο, αλλού βαθυκόκκινα άνθιζαν, ενώ αλλού ακτινοβολούσε το λευκό. Και τα αντίθετα συνδυάζονταν μεταξύ τους σα να είναι η φύση κανένας ζωγράφος. Και συνεχίζει ο ιστορικός της εποχής: Τα βλέπεις όλ’ αυτά και λες ότι δεν είναι καρπός ανθρώπινης δύναμης ή τέχνης, αλλά με ροπή Θεού έγινε το έργο τούτο με τέτοια ακρίβεια (ἀλλὰ Θεοῦ ῥοπῇ τὸ ἔργον τοῦτο ἀποτετόρνευται). 

Και τώρα το ιστορημένο με αριστουργήματα τέχνης θα βυθίσουν οι Τούρκοι στην καταισχύνη. Και θα βάλουν κάτω χαλί για την προσευχή των μουσουλμάνων, που τους βλέπεις να προσεύχονται και δεν ξεχωρίζεις αν είναι άνθρωποι ή κοτόπουλα. (Εκεί που κρεμάγανε οι κλέφτες τ’ άρματα κρεμάνε οι γύφτοι τα νταούλια, λέει μια δική μας παροιμία. Συγχωρήστε με).

Και το αριστούργημα που άνοιξε δρόμους και τη μοναδικότητά του αντέγραψαν όλες οι Αγίες Σοφίες έγινε τζαμί. Όμως η καραμέλα "μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς" για τον Τούρκο είναι πεπερασμένη. Νοιώθει βλέπετε κατώτερος. Δεν μπορεί να δεχτεί, το ξαναλέμε, ότι οι Έλληνες απλώσανε τα φτερά τους και σκεπάσανε τη γη με γνώσεις, αξίες, τέχνη, πολιτισμό. Έφθασαν μέχρι το κατώφλι του Θεού. Και το αίσθημα κατωτερότητος στον Τούρκο όχι μόνο γίνεται παθιασμένο μίσος και τότε κάνεις ως και την Αγιά Σοφιά τζαμί, αλλά εξαφανίζεις την ιστορία λέγοντας πως αυτή αρχίζει από σένα. Από τότε που στην κληροδότησε ο Μωάμεθ και την κάνεις ό,τι θέλεις και αυτό είναι δικαίωμά σου που πρέπει η Διεθνής Κοινότητα να σεβαστεί.

Δεν είναι τουλάχιστον ιεροσυλία να κατεδαφίζεις ό,τι άφησαν οι προηγούμενες γενιές, να σβήνεις τα χνάρια τους πίσω, τα θαυμαστά έργα θαυμαστών ανθρώπων να τα βεβηλώνεις, δημιουργήματα απαράμιλλης τέχνης να τα κρύβεις, να αλλάζεις με μια λέξη το σκοπό για τον οποίον έγινε αυτό το αριστούργημα, να κατεβάζεις το μνημείο και να το φέρνεις στα μέτρα της εξουσίας σου, για να μπορείς εσύ, υπερφίαλος ηγέτης, να λες ότι οι υποτακτικοί σου πρέπει έτσι από δω και πέρα να γιορτάζουν το μπαϊράμι τους; 

Δεν έγινε για τζαμί, ανόητοι, η Αγία Σοφία. Έγινε για κάτι πολύ ανώτερο που εσείς δεν θα μάθετε ποτέ γιατί δεν θέλετε να μάθετε. Είστε ανάγωγοι και ανεπίδεκτοι μαθήσεως Ιστορίας. Σας την κληροδότησε βέβαια ο Μωάμεθ όμως, τόσο μπερδεμένο το κουβάρι της Ιστορίας και με κλωστές κοπιτσασμένες, που θα μπορούσε να την είχε κληροδοτήσει σ’ έναν μαχαραγιά ή κάποιον δερβίση, που κατά τη λογική σας θα την έκανε παλάτι του. Ή σε έναν φύλαρχο που αφού θα τη στόλιζε με μπιχλιμπίδια και φτερά σαν τα μούτρα του θα δεχόταν τους ομοίους του. Το ίδιο ακριβώς κάνετε κει σεις τώρα, μασκαριλίκια. Μετατρέποντάς την σε τζαμί τη μασκαρεύετε. Ενώ αν θέλατε να την κάνετε τζαμί θα ήταν πιο τίμιο αν την γκρεμίζατε και στη θέση της φτιάχνατε τζαμί. Κατακτητές είστε, σας κληροδότησε όπως διατυμπανίζετε το λάφυρο ο Μωάμεθ, συνεπώς το κάνετε ό,τι θέλετε. ʺΟ κουτός κι αφέντης ό,τι θέλει κάνειʺ, λέει και μια άλλη δική μας επίσης παροιμία. Θα ήταν επομένως πιο τίμιο αυτό, γινόταν άλλωστε στο παρελθόν να χαλάνε τον παλιό ναό και στη θέση του να χτίζουν νέον ξεχωριστόν και για ξεχωριστό σκοπό, που εξέφραζε τις ανάγκες τους και την εποχή τους. Αυτό εξάλλου είναι η τέχνη. Η προβολή της ίδιας της ζωής που επικρατεί σε έναν τόπο μια συγκεκριμένη εποχή. Εικονογραφεί την κοινωνία των ανθρώπων η τέχνη. 

Η Αγία Σοφία όμως ακόμη κι αυτό το υπερβαίνει. Μεγαλύνει το όνομα του Θεού. Τα χέρια και το μυαλό εκείνων που την έφτιαξαν τα φτέρωσε θείος έρωτας και γι’ αυτό είναι οικουμενική. Σου δίνει το αίσθημα του απέραντου και η ψυχή δεν ξεδιψάει παρά μόνο στον ουρανό. Ένα απέραντο σύμβολο πίστης και αγωνίας κυκλικό, άμωμο, που ανεβάζει μυστικό πυρετό και ταυτόχρονα ύψιστο μάθημα εγκόσμιας ματαιότητος και αστάθειας.  

Μετατρέποντάς την όμως σε τζαμί καλύπτοντας τις τοιχογραφίες, διώχνοντας όλα τα κεντίδια της δεν περιορίζετε απλώς την οικουμενικότητα, δεν στενεύετε το πλάτος της αλλά κυριολεκτικά την κάνετε Καραγκιόζη. Φεύγουν τα χρυσά ψηφιδωτά και η Αγιά Σοφιά μένει άδειο καύκαλο. Δεν είναι Αγιά Σοφιά. Δεν το καταλαβαίνετε; Ας είσαστε τουλάχιστον λίγο τολμηροί να παραδεχτείτε πως αυτό που κάνετε είναι αρρώστια τρις χειρότερη από τον κορονοϊό. Και επί τέλους: δεν κάνει για τζαμί η Αγία Σοφία ό,τι μεταβολές κι αν κάνετε. Είναι τόσο απλό. Κι ας την είχαν οι πρόγονοί σας μετά την άλωση μέχρι το 1934. Και τώρα εσείς γυρίζετε πίσω στο μεσαίωνα και τη βαρβαρότητα κι ο Ιμάμης κάνει προσευχή με το σπαθί. Εικόνα απαράμιλλου τουρκικού φονικού κάλλους, που είδε όλη η ανθρωπότητα. 

Και επί τέλους πάλι δεν βαραίνουν το ίδιο όλοι οι πολιτισμοί της γης, όπως λένε οι απανταχού νεοβάρβαροι. Δεν είναι ισότιμοι. Δεν μετράνε το ίδιο στην κλίμακα των ποιοτήτων αλλά υπάρχει διαφορά απροσμέτρητη. Μέσα στην Ιστορία για παράδειγμα άλλο είναι η Ελλάδα κι άλλο η Χώρα του Αμίν Νταντά. Άλλο ο πρίγκηπας Υψηλάντης και άλλο ο τουρκόγυφτος. Δεν εξομοιώνονται αυτά. Πότε θα το καταλάβετε και θα αφήσετε τα μασκαριλίκια και τα πολιτικά παιχνίδια με τα ανεπανάληπτα έργα τέχνης; Και πώς σας φαίνεται από τη μια να κρατάτε το Αγία Σοφία και από την άλλη το ίδιο αυτό νά ’ναι τζαμί; Δεν είναι αστείο; Τζαμί βέβαια, πλην εξακολουθείτε να τη λέτε Αγία Σοφία και έτσι θα ονομάζεται πάντοτε ό,τι να κάνετε. Με άλλα λόγια πώς γίνεται τον ισλαμικό ναό να τον λες εσύ ο ισλαμιστής Αγία Σοφία; Και απ’ αυτό και μόνο δεν γελοιοποιείται όλο το Ισλάμ; Γιατί δεν το αφήνατε ως μνημείο ενότητος των δύο κόσμων αφού δεν τολμάτε ούτε όνομα να της αλλάξετε και να της δώσετε ισλαμικό; Κι αυτό αποδεικνύει, πλην των άλλων και πόσο φοβισμένοι είστε μέσα στο σύνδρομο κατωτερότητος που σας διακατέχει. 

"Ποιός Αρμαγεδώνας προόδου ισοπέδωσε στην τοπογραφία της Ιστορίας όρη και λόφους, Νείλους και ρύακες, Νεκρά Θάλασσα και Έρημη Χώρα;" γράφει ο μεγάλος Λιαντίνης. Πού είναι η πολιτισμένη ανθρωπότητα; Γιατί έχασε τη φωνούλα της η ελληνική επιστημονική κοινότητα πρώτα για να ξεσηκώσει και την παγκόσμια; Μια διαμαρτυρία, παιδιά, να μείνει στην ιστορία, όπως κάνετε να μην περάσει η δική σας αξιολόγηση; Όπως διαμαρτύρονται όλοι οι ‘προοδευτικοί’ για ό,τι πετάει και κολυμπάει. Πώς τρώτε τέτοια βαρβαρότητα χωρίς να βγάνετε άχνα; Μάθετε όμως πως η Ιστορία εκδικείται και προ παντός ειρωνεύεται.