Ο Άγιος Νικόλαος γεννήθηκε στις 15 Μαρτίου του 270 μ. Χ. στα Πάταρα της Λυκίας –το σημερινό Γκελεμίς της Τουρκίας - από χριστιανούς γονείς, ευσεβείς και πλούσιους, που φρόντισαν να του δώσουν επιμελημένη μόρφωση. Μεγαλώνοντας ένιωσε την υπό του Θεού κλήση για την ιεροσύνη. Έτσι, αφού μοίρασε την πατρική του περιουσία στους φτωχούς, χειροτονήθηκε ιερέας και αγωνίστηκε για τη διάδοση της χριστιανικής πίστης, προστατεύοντας συγχρόνως κάθε αδύνατο, πάσχοντα ή αδικούμενο συνάνθρωπό του.
Η άνοδός του στον αρχιεπισκοπικό θρόνο των Μύρων της Λυκίας -το Ντεμρέ της Τουρκίας - προκάλεσε την οργή των ειδωλολατρών, οι οποίοι τον συνέλαβαν και τον υπέβαλαν σε βασανιστήρια. Αποφυλακίστηκε μετά την επικράτηση του Μεγάλου Κωνσταντίνου και αφοσιώθηκε ολοκληρωτικά στο ποιμαντικό του έργο. Έλαβε μέρος στην Α' Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας (325), όπου διαμορφώθηκε, εν πολλοίς, το χριστιανικό δόγμα, με την καταδίκη της αίρεσης του Αρείου. Εκοιμήθη, εν ειρήνη, στις 6 Δεκεμβρίου του 343μ.Χ..
Στον Άγιο Νικόλαο αποδίδονται πολλά θαύματα και είναι τους από τους πλέον αγαπητούς αγίους του χριστιανικού κόσμου. Η μνήμη του εορτάζεται, σε Ανατολή και Δύση, την ημέρα της κοιμήσεώς του.
Την εποχή εκείνη επικρατούσε στους χριστιανούς η όμορφη συνήθεια να χτίζουν γύρω από την σαρκοφάγο των Αγίων ένα Μαρτύριο δηλαδή έναν μικρό ναό της πρωτοχριστιανικής περιόδου. Αργότερα στη θέση του Μαρτυρίου χτίστηκε μια μεγάλη Βασιλική (5ος αιώνας μ.Χ.), η οποία καταστράφηκε επό έναν μεγάλο σεισμό το έτος 529. Από τότε έως σήμερα υπήρξαν διαδοχικές ανοικοδομήσεις και καταστροφές του ναού του Αγίου Νικολάου. Ο ναός που υπάρχει σήμερα είναι αναστηλωμένος από τους Ρώσους κατά τα έτη 1858-1868. Πρόκειται για μία εξάκλιτη Βασιλική με τρούλο στην οποία διασώζεται η κενή λάρνακα των λειψάνων του Αγίου.
Όλοι οι συναξαριστές αναφέρουν πως τα λείψανα του Αγίου Νικολάου, αμέσως μετά την τοποθέτησή τους στη λάρνακα, μυρόβλυσαν! Ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος στο έργο του «Περί Θεμάτων» γράφει: «Είτα των Λυκίων πόλιν, την μυρίπνουν τε και τρισόλβιον. Εν ήπερ ο Μέγας Νικόλαος, ο του Θεού θεράπων, αναβλύζει τα μύρα κατά το της πόλεως όνομα».
Στις 9 Μαΐου 1087 τρία εμπορικά καράβια από το Μπάρι της Ιταλίας, επιστρέφοντας από την Αντιόχεια της Κοίλης Συρίας, προσέγγισαν τις ακτές της Λυκίας με σκοπό να λεηλατήσουν τον ναό του Αγίου Νικολάου και να υφαρπάξουν τα λείψανά του, που αναπαύονταν εκεί για αιώνες. Άνοιξαν την σαρκοφάγο και βιαστικοί αποκόμισαν τον σπουδαίο θρησκευτικό θησαυρό, αφήνοντας πίσω τους μέρος των λειψάνων. Τα τρία καράβια μετέφεραν με μυστικότητα το «παράξενο φορτίο» τους μέχρις ότου έφτασαν στο λιμάνι του Μπάρι. Εκεί ανακοινώθηκε πως έφεραν τα λείψανα του Αγίου Νικολάου, τα οποία έγιναν δεκτά, από τους κατοίκους και την τοπική εκκλησία, με εξαιρετική λαμπρότητα.
Τα άγια λείψανα αρχικά τοποθετήθηκαν στον ναό του Αγίου Ιωάννου και τρία χρόνια αργότερα (1090) ο Πάπας Ουρβανός ο Β΄ τα κατέθεσε πανηγυρικά σε ειδική κρύπτη κάτω από την μαρμάρινη Αγία Τράπεζα της Βασιλικής, που κτίσθηκε προς τιμήν του Αγίου Νικολάου. Απ’ αυτά έλειπαν μερικά οστά, που φυλάσσονται στο Μουσείο της Αττάλειας στην Τουρκία, η δεξιά παλάμη του Αγίου η οποία πουλήθηκε αργότερα στον ηγεμόνα της Βλαχίας Γκίκα έναντι 3.000 φλωριών –πράγματι βρίσκεται στον Ι.Ν. του Αγίου Γεωργίου Βουκουρεστίου - , καθώς και μικρά αποτμήματα οστών που δωρήθηκαν σε ρωμαιοκαθολικούς ναούς της Ιταλίας και ορθοδόξους ναούς της Ελλάδος.
Το έτος 1953, μετά από 863 χρόνια, η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία αποφάσισε να ανοιχτεί η κρύπτη και η λάρνακα των λειψάνων του Αγίου Νικολάου, προκειμένου να γίνουν αναστηλωτικές εργασίες στο ναό. Το άνοιγμα, για άγνωστους λόγους, έγινε την νύχτα της 5ης προς 6η Μαΐου. Για το λόγο αυτό είχε συγκροτηθεί από τον Πάπα μια Επιτροπή στην οποία Πρόεδρος ήταν ο Αρχιεπίσκοπος του Μπάρι Enrico Nicodemo, υπεύθυνος για την κανονική αναγνώριση των λειψάνων. Στον Καθηγητή Ανατομίας του Πανεπιστημίου του Μπάρι Luigi Martino και τον βοηθό του ιατρό Alfredo Ruggiery είχε ανατεθεί ο αναγνωριστικός έλεγχος και η καταμέτρηση των οστών.
Τα λείψανα βρέθηκαν σε μια μονολιθική λάρνακα από σκληρή πέτρα. Από την εποχή της κατάθεσής τους σ’ αυτήν, η λάρνακα είχε καλυφθεί με τρεις αλλεπάλληλες λίθινες πλάκες. Τα λείψανα έπλεαν σ’ ένα διαυγές, άχρωμο και άοσμο υγρό βάθους τριών εκατοστών περίπου. Η εξέταση του υγρού, που έγινε στα Ινσιτούτα Χημείας και Υγιεινής του Πανεπιστημίου του Μπάρι, απέδειξε πως ήταν καθαρό νερό απαλλαγμένο από άλατα και στείρο σε μικροοργανισμούς. Η έρευνα απέδειξε, επιπλέον, πως το υγρό αυτό προερχόταν από τις μυελοκυψέλες των σπογγωδών οστών του Αγίου. Τα αποτελέσματα, που επιβεβαίωσαν και με επιστημονικό τρόπο την μυροβλυσία των λειψάνων του Αγίου Νικολάου, κρατήθηκαν μυστικά και δεν ανακοινώθηκαν στο κοινό. Αξίζει να σημειωθεί πως λατινικά κείμενα του 11ου αιώνα αναφέρουν πως, όταν οι ναύτες άνοιξαν την λάρνακα στα Μύρα της Λυκίας, βρήκαν τα λείψανα μέσα σε ένα «θείο μύρο ή υγρό» (sanctus liquor-oleum). Η κρύπτη του Μπάρι είχε τέσσερις οπές –μία στη λάρνακα και από μία στις τρεις λίθινες πλάκες- από τις οποίες, με την βοήθεια μιας ράβδου που είχε στην άκρη τυλιγμένο ένα πανί ή ένα κομμάτι βαμβάκι, εξήγαγαν οι παπικοί το Άγιο Μύρο, το οποίο ονόμαζαν «Manna». Τα λείψανα, μετά από αυτήν την 2η ανακομιδή τους, τοποθετήθηκαν σε μια γυάλινη θήκη κι εκτέθηκαν σε λαϊκό προσκύνημα.
Ύστερα από τέσσερα χρόνια η Ρωαμαιοκαθολική Εκκλησία αποφάσισε να ανοιχτεί η γυάλινη θήκη, να αναγνωριστούν, να καταμετρηθούν και να εξεταστούν εκ νέου τα λείψανα, πριν γίνει η οριστική τους κατάθεση κάτω από την Αγία Τράπεζα της Βασιλικής του Αγίου Νικολάου. Το άνοιγμα έγινε το βράδυ της 7ης προς την 8η Μαΐου 1957 από μία επιστημονική ομάδα, στην οποία, εκτός από τον Καθηγητή Martino και τον βοηθό του Ruggiery, συμμετείχε και ο γιατρός Venezia Luigi.
Σύμφωνα με την έκθεση των επιστημόνων στη λάρνακα υπήρχαν: η κάρα, σπόνδυλοι, λίγα τεμάχια πλευρικών οστών και ωμοπλάτης, μεγάλα τμήματα αντιβραχιόνων και ενός βραχίονος, πολλά οστάρια καρπών, μετακαρπίων και φαλάγγων χειρών, ενός λαγονίου, των μηριαίων, των επιγονατίδων και των περονών, τμήματα κνημών, ταρσών, μεταταρσίων και φαλάγγων ποδών. Σε δύο αργυρά κύπελλα είχαν τοποθετηθεί θραύσματα διαφόρων οστών, ενώ ήταν φανερό πως πολλά από τα οστά, του ευρεθέντος σκελετού, έλειπαν.
Η ανθρωπολογική εξέταση, που έγινε, κατέληξε στο εξής πόρισμα: «Όλα τα οστά ανήκαν σε ένα και το αυτό άτομο, σε άνδρα που ανήκε στην λευκή ινδοευρωπαϊκή φυλή, είχε ύψος περίπου 1,67 μ., τρεφόταν κυρίως με φυτικά προϊόντα και απεβίωσε σε ηλικία μεγαλύτερη των 70 ετών. Η κατάσταση ορισμένων οστών έδειξε, ακόμη, ότι το άτομο στο οποίο ανήκαν πρέπει να είχε υποφέρει πολύ κάτω από ιδιαίτερα δυσμενείς συνθήκες διαβίωσης. Η αγκυλωτική σπονδυλοαρθρίτιδα και η διάχυτη ενδοκρανιακή υπερόστωση, που επισημάνθηκαν στα ανάλογα οστά, κληρονομήθηκαν σε κάποια υγρή φυλακή, στην οποία πέρασε αρκετά χρόνια της ζωής του και μάλιστα σε προχωρημένη ηλικία».
Η ιχνογραφική ανάπλαση του προσώπου, που ακολούθησε, στηρίχθηκε στην μέθοδο της υπερσκελετικής ανάπλασης των μαλακών μερών της κεφαλής και απέδωσε εντυπωσιακά αποτελέσματα. Πήραν φωτογραφικές απόψεις της κάρας του Αγίου, τις τοποθέτησαν κάτω από διαφανή χάρτη και αποτύπωσαν πάνω του ιχνογραφικά και με τις απαιτούμενες αναλογίες τα στοιχεία, που ταίριαζαν σ’ αυτή και της έλειπαν.
Η αναπλασμένη ορφή φανέρωσε ένα πρόσωπο ασκητικό, ευγενικό με αρμονικές αναλογίες, με ψηλό και πλατύ μέτωπο, μεγάλα μάτια, γλυκά και αυστηρά μαζί, μάτια ανθρώπου σκεπτικού και βασανισμένου. Τα τρία ιχνογραφήματα, που έγιναν, ταίριαζαν με τα βασικά χαρακτηριστικά της μορφής του Αγίου Νικολάου, όπως διασώζεται στην ορθόδοξη εικονογραφική παράδοση! Κατόπιν όλων αυτών τα λείψανα του Αγίου Νικολάου επανατοποθετήθηκαν κάτω από την Αγία Τράπεζα της Βασιλικής του Μπάρι, στην οποία φυλάσσονται έως σήμερα.
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΕΙΚΟΝΩΝ
1. Η λειψανοθήκη με τα οστά του Αγίου Νικολάου, που υπάρχει σε μουσείο της Αττάλειας της Μ. Ασίας. (Πηγή: Κατακόμβη, Εξαμηνιαία έκδοση Μητροπολιτικού –Καθεδρικού Ι.Ν. Αγ. Νικολάου Βόλου, Αφιέρωμα στον Άγιο Νικόλαο, Ανάπλαση της μορφής του Αγ. Νικολάου από τον καθηγητή της ανατομίας στο πανεπιστήμιο του Bari, Luigi Martino, Φωτίου Νικητοπούλου, Θεολόγου, Δεκέμβριος 1998, σελ. 42).
2. Όψη πρόσωπο θεώμενο από ψηλά. Εμπρόσθια δεξιά όψη της υπερσκελετικής σχεδίασης. (Πηγή: Κατακόμβη, Εξαμηνιαία έκδοση Μητροπολιτικού –Καθεδρικού Ι.Ν. Αγ. Νικολάου Βόλου, Αφιέρωμα στον Άγιο Νικόλαο, Ανάπλαση της μορφής του Αγ. Νικολάου από τον καθηγητή της ανατομίας στο πανεπιστήμιο του Bari, Luigi Martino, Φωτίου Νικητοπούλου, Θεολόγου, Δεκέμβριος 1998, σελ. 44)
3. Ο Άγιος Νικόλαος σε ρωσική εικόνα του 19ου αιώνα.
4. Τα μαύρα τμήματα του σκιαγραφήματος του ιερού λειψάνου του Αγίου Νικολάου είναι αυτά που σώζονται στο Μπάρι της Ιταλίας. (Πηγή: Κατακόμβη, Εξαμηνιαία έκδοση Μητροπολιτικού –Καθεδρικού Ι.Ν. Αγ. Νικολάου Βόλου, Αφιέρωμα στον Άγιο Νικόλαο, Ανάπλαση της μορφής του Αγ. Νικολάου από τον καθηγητή
της ανατομίας στο πανεπιστήμιο του Bari, Luigi Martino, Φωτίου Νικητοπούλου, Θεολόγου, Δεκέμβριος 1998, σελ. 43).
