Την Παρασκευή, 4 Δεκεμβρίου, η Ορθόδοξη Εκκλησία μας εορτάζει και τιμά την πάνσεπτο μνήμη της Αγίας Βαρβάρας της Μεγαλομάρτυρος. Δεν είναι γνωστό πότε και πού ακριβώς μαρτύρησε η Αγία. Άλλοι αναφέρουν ότι μαρτύρησε στην Βιθυνία το έτος 210 και άλλοι στην Ηλιούπολη της Συρίας το 360. Ήταν κόρη ενός πλούσιου και σκληρού ειδωλολάτρη του Διόσκορου, ο οποίος όταν αντιλήφθηκε πως η μονάκριβη κόρη του ήταν χριστιανή την παρέδωσε ο ίδιος στον τοπικό άρχοντα Μαρτίνο ή Μαρκιανό. Η Βαρβάρα, μετά από φρικτά βασανιστήρια και διαμπόμπευση, αποκεφαλίστηκε από τον ίδιο τον πατέρα της, ο οποίος έπεσε κεραυνόπληκτος πριν αποτελειώσει το αποτρόπαιο έργο του. Το λείψανο της Αγίας διαφυλάχθηκε στην Κωνσταντινούπολη μέχρι τον 11ο αιώνα. Όταν η βυζαντινή πριγκίπισσα Μαρία Αργυροπούλα παντρεύτηκε με τον γιο του Δόγη της Βενετίας, μεγάλο μέρος των λειψάνων δόθηκε ως δώρο στην Βενετία, όπου φυλάσσονται στην Βασιλική του Αγίου Μάρκου. Στην πόλη μας πανηγυρίζει ο φερώνυμος ιερός ναός της, παρεκκλήσιο της ενορίας Αγίου Νικολάου Καλογωνιάς. Με την ευκαιρία αυτή γίνεται η παρούσα προδημοσίευση από το υπό έκδοση βιβλίο μας «Εξωκκλήσια-Παρεκκλήσια της Σπάρτης και των περιχώρων, Τα μικρά τα εύμορφα τα τζιβαερικά...».
Στην εθνική οδό Σπάρτης-Γυθείου, λίγο πιο κάτω από το γεφύρι της Μαγουλίτσας και στη δεξιά πλευρά του δρόμου, είναι χτισμένος ο Ιερός Ναός της Αγίας Βαρβάρας, παρεκκλησιο της ενορίας Αγίου Νικολάου Καλογωνιάς.
Το μέγεθος του ναού έρχεται σε πλήρη αναντιστοιχία με την εικόνα που έχει ο καθένας μας για τα παρεκκλήσια και υπό άλλες συνθήκες, ενδεχομένως, να αποτελούσε αυτοτελή ενοριακό ναό. Το γεγονός, όμως, ότι από της ιδρύσεώς της η Αγία Βαρβάρα υπαγόταν εκκλησιαστικά, ως παρεκκλήσιο,στην ενορία Καλογωνιάς, εξακολουθεί να ισχύει και στις μέρες μας.
Ιδρυτής του ναού, που έχει ρυθμό βασιλικής, ήταν ο αοίδιμος μητροπολίτης Μονεμβασίας και Σπάρτης Θεόκλητος Μηνόπουλος (1892-1902), ο οποίος καταγόταν από τη γειτονική Τρίπολη.Το παρεκκλήσιο ανακαινίστηκε, σε μεγάλο βαθμό, από τον πάλαι ποτέ εφημέριο Καλογωνιάς π. Χρήστο Τσαγκαρούλη, ενώ αγιογραφήθηκε εσωτερικά, τα τελευταία χρόνια, επί εφημερίουπατέραΓεωργίου Σκοπαράντζου, που έλκει την καταγωγή από την Αναβρυτή του Ταϋγέτου, αλλά είναι μόνιμος κάτοικος της Καλογωνιάς.
Στο πίσω μέρος του ναού, προς τη Δύση, έχει προστεθεί ένας ευρύχωρος νάρθηκας κι ένα πετρόχτιστο κωδωνοστάσιο. Εισερχόμενοι στο νάρθηκα, όπου υπάρχει και το παγκάρι, βλέπουμε έναν μεγάλο αριθμό από φορητές εικόνες, ζωγραφισμένες με ευρωπαϊκή και κάποτε λαϊκής μορφήςτεχνοτροπία, αφού έχουν ιστορηθεί πριν από την εμφάνιση του Φώτη Κόντογλου, ο οποίος κήρυξε και αγωνίστηκε για την επιστροφή στην πάτρια αγιογραφική μας παράδοση. Είναι αξιοσημείωτο πως μετά το τέλος της Επανάστασης του 1821 και την ίδρυση του πρώτου ελεύθερου και ανεξάρτητου ελληνικού κράτους, επί μία εκατονταετία, τουλάχιστον, κυριάρχησε στην αγιογραφία η δυτική τεχνοτροπία, ακόμα και σ’ αυτό το Άγιον Όρος! Χρειάστηκε η τιτάνια προσπάθεια του Μικρασιάτη Φώτη Κόντογλου, για να αντιληφθούν οι Έλληνες ζωγράφοι και αγιογράφοι τον τεράστιο πλούτο και την κορυφαία σημασία της βυζαντινής αγιογραφίας και να επανέλθουν, σταδιακά, σ’ αυτήν! Οι εικόνες αυτές είναι:
1. Ο Άγιος Αντώνιος, έργο του Σπύρου Μοσχονά, του έτους 1923, «δαπάνη Αντωνίου Π. Λυμπιωτάκου, εις μνημόσυνον γονέων και αδελφών αυτού».
2. Η Γέννησις του     Προδρόμου, έργο μοναχού Μαρκιανού Αγίου Όρους, του έτους 1924, «δαπάνη Κωνσταντίνου Κερασιώτη».
3. ΟιΆγιοι Αθανάσιος και Κύριλλος Πατριάρχαι Αλεξανδρείας, έργο του Αναβρυτιώτη Δημητρίου Ηλία Αλατσά, του έτους 1928, δαπάνη πολλών συνδρομητών χριστιανών. Σε χειρόγραφο σημείωμα που περιέχεται στην κορνίζα της εικόνας αναγράφονται όλα τα ονόματα αυτών των συνδρομητών και όσων συνέβαλαν στην κατασκευή της κορνίζας.
4. Η Αγία Μεγαλομάρτυς Αικατερίνη, έργο του Σπύρου Μοσχονά, του έτους 1923.
5. Η Αγία Παρασκευή, έργο του Ηλία Δημητρίου Αλατσά, ως αφιέρωμα πολλών ευσεβών γυναικών.
6. Ο Μέγας Κωνσταντίνος και η Αγία Ελένη, έργο του μοναχού Μαρκιανού Αγίου Όρους, του έτους 1924, «δαπάνη οικογένειας Αλέκου Αθ. Ανδρικάκου».
7. Ο Άγιος Προκόπιος, έργο του Σπύρου Μοσχονά, του έτους 1925, «δαπάνη Ιωάννου Ανδρεάκου, ιερέως» και πολλών ενοριτών.
8. Ο Άγιος Γεώργιος, έργο του Σπυρου Α. Μοσχονά, «εις μνήμην Γεωργίου Κάσιανου και Ελένης».
9. Ο Άγιος Κωνσταντίνος και η Αγίας Ελένη, έργο του Ηλία Δ. Αλατσά, του 1924. Στο κάτω μέρος ο Αναβρυτιώτης αγιογράφος σημειώνει: «Η αγία αύτη εικών αγιογραφήθει δια δαπάνης...» και αναγράφει τα ονόματα δεκάδων πιστών που συνεισέφεραν στη δαπάνη της αγιογράφησής της.
10. Μια διπλή εικόνα των Μεγαλομαρτύρων Αγίων Δημητρίου (άνω) και Γεωργίου (κάτω), έργο του Δημητρίου Ηλία Αλατσά. Σ’ αυτήν την πρωτότυπη εικόνα ο αγιογράφος έχει τοποθετήσει, δίπλα σε κάθε στρατιώτη Άγιο, ένα ανοιχτό βιβλίο, στο οποίο υπάρχει το περιληπτικό συναξάρι του!
11. Η Υπαπαντή, έργο Σπύρου Α. Μοσχονά, στο οποίο ο αγιογράφος σημειώνει, για πρώτη φορά, την διεύθυνσή του στην Αθήνα: «Σπύρος Μοσχονάς έγραψεν, Αθήνα, Ιάσωνος 15», του έτους 1931. Την δαπάνη αυτής της εικόνας ανέλαβε ο Γεώργιος Θ. Κερασιώτης και η σύζυγός του Αντωνίτσα «εις μνήμην αιωνίαν αυτών».
12. Η Αγία Τριάς, η οποία δεν έχει πληροφοριακά στοιχεία, αλλά ητεχνοτροπία της παραπέμπει στα έργα του Σπύρου Μοσχονά.
13. Στο αριστερό εικονοστάσι υπάρχει η εικόνα του Αγίου Σώζοντος, έργο του Ηλία Δ. Αλατσά, του έτους 1923, δαπανη πολλών ευσεβών συνδρομητών.
14. Στο δεξί εικονοστάσι βρίσκεταιη εικόνα της Αγίας Μεγαλομάρτυρος Βαρβάρας. Στο κέντρο έχει ζωγραφιστεί η μορφή της Αγίας και γύρω της σκηνές από το μαρτύριό της: α) Η Αγία ενώπιον του βασιλέως, β) Η Αγία μαστιζομένη, γ) Η Αγία συρομένη υπό του πατρός της, δ) Η Αγία αποκεφαλιζομένη υπό του πατρός της. Η εικόνα είναι έργο τουαγιορείτη μοναχού Μαρκιανού, του έτους 1925.
Στον ανατολικό τοίχο του νάρθηκα υπάρχουν δυο νεώτερες ντυμένες εικόνες. Η μία, με σκηνές από τη ζωή και τα πάθη του Κυρίου μας, είναι δωρεά κάποιου Γεωργακόπουλου (1960) και ηάλλη, του Αγίου Νεκταρίου, «δωρεά Ευσταθίας Α. Αποστολάκου» (1973).
Πάνω στο παγκάρι, τέλος, είναι τοποθετημένη μια αγιογραφία της Αγίας Βαρβάρας ιστορημένη μέσα σε ξυλόγλυπτο πλαίσιο,έργο της αγιογράφου Κατίνας Μπολοβιτσιώτη-Στρατηγοπούλου, η οποία είναι –κατά πληροφορίες μας - απόγονος της Αναβρυτιώτικης οικογένειας των αγιογράφων Αλατσάδων, «εις μνήμην Νικολάου, Ειρήνης και Μαρίας Σουμάκη» (2005).
Εισερχομένοι στον κυρίως ναό βλέπουμε πως στο μεγαλύτερο μέρος του έχει αγιογραφηθεί με τη βυζαντινή τεχνοτροπία από κάποιον Αθηναίο αγιογράφο το έτος 2008, ο οποίος δεν έχει υπογράψει τα έργα του και γι’ αυτό παραμένει, προς το παρόν, ανώνυμος.
Το τέμπλο είναι κτιστό και στολισμένο με πολύχρωμα διακοσμητικά μοτίβα. Πάνω του είναι τοποθετημένες οι παρακάτω εικόνες, που είναι όλες ντυμένες.
1. Η Αγία Βαρβάρα, «αφιέρωμα Μαρίνας Ζαγκανά και τέκνων αυτής» (1953).
2. Η Παναγία Παντάνασσα, «αφιέρωμα οικογένειας Κωνσταντίνου Καλαβρυτινού» (1964).
3. Ο Ιησούς Χριστός ο Παντοκράτωρ, «δωρεά Ποτούλας Χαρ. Ηλιάδη και ενοριτών»(1969).
4. Ο Ιωάννης ο Πρόδρομος, «δωρεά Γεωργίας Παπαδούλια και ενοριτών» (1969).
Το «ντύσιμο» της Παντάνασσας, του Παντοκράτορα και του Προδρόμου είναι έργο του παλαιούεργαστηρίου-χρυσοχοείου των αδελφών Πριστούρη, στη Σπάρτη.
Στο παραπόρτι της πρόθεσης έχει ζωγραφιστεί, το έτος 1923, από τον Δημήτριο Η. Αλατσά,ο Αρχάγγελος Μιχαήλ «δαπάνη Δημητρίου Νταργιώτη, της συζύγου και τέκνων αυτών, εις αιωνίαν μνήμην αυτών». Δημιουργία του Αλατσά είναι και ο Αρχάγγελος Γαβριήλ, που έχει αγιογραφηθεί στο παραπόρτι του σκευοφυλακίου, το έτος 1927.
Την Ωραία Πύλη την κλείνει ο Μέγας Αρχιερεύς που είναι ζωγραφισμένος πάνω σε καμβά, αλλά δεν έχει κανένα στοιχείο για τον αγιογράφο και το έτος ιστόρησής του.
Στη δεξιά πλευρά του ναού, κοντά στο αναλόγιο των ιεροψαλτών, βρίσκεται ένας ξυλόγλυπτος δεσποτικός θρόνος τον οποίο κοσμεί η βυζαντινή αγιογραφία του Μεγάλου Αρχιερέως, έργοΣπαρτιάτη αγιογράφου, του αείμνηστου Ευάγγελου Δημητρίου, του έτους 1972.
Βγαίνοντας στην αυλή του ναού, βλέπουμε στο πάνω μέρος της, δίπλα στο νάρθηκα, το κτίριο του γραφείου-κυλικείου. Εδώ βρίσκονται οι εξής εικόνες:
1. Μήτηρ Θεού η Γλυκοφιλούσα, βυζαντινής τέχνης, έργο του Βαγγέλη Δημητρίου (1986), ως «δέησις ΛεωνίδαΗλία Παπακαλού».
2. Οι Άγιοι Τρεις Ιεράρχες, ευρωπαϊκής τεχνης, έργο του Ηλία Δημ. Αλατσά (1925), «δαπάνη πολλών συνδρομητών».
3. Η Αγία Μεγαλομάρτυς Βαρβάρα (1921). Μια σπουδαία και σπάνια ενυπόγραφη εικόνα της μοναχής Καλής Η. Χριστάκου, της Ιεράς Μονής Παντανάσσης Βυζαντινού Μυστρά, η οποία είχε εργαστεί στη συντήρηση των αγιογραφιών της βυζαντινής καστροπολιτείας, συνεργαζόμενη με τον Φώτη Κόντογλου. Η εικόνα «εγένετο δαπάνη των δούλων του Θεού Παναγιώτου Μ. Μηχαλακάκου, Μιχαήλ Μηχαλακάκου, Δημητρούλας Μ. Μηχαλακάκου και Ελένης Μ. Μηχαλακάκου, εις αιωνίαν μνήμην αυτών». (Η ορθογραφία των ονομάτων, όπως αναγράφονται στην εικόνα)!
1. Η Αγία Οσιομάρτυς Παρασκευή, έργον Δημητρίου Αλατσά, Αναβρυτή (1938). Στο κάτω μέρος της εικόνας σημειώνεται το εξής: «Η αγία αυτή εικών αγιογραφήθει δι’ εξόδων των γεγραμμένων γυναικών...» και ακολουθούν τα ονόματα.
2. Ο Θειότατος Χορός των Αγίων Πάντων, έργον Ηλία Δ. Αλατσά, Αναβρυτή (1924).
3. Ο Άγιος Διονύσιος, έργον Σπύρου Α. Μοσχονά (1924).
4. ΟΑπόστολος Φίλιππος, έργον Ηλία Δ. Αλατσά, Αναβρυτή Σπάρτης (1924).
Το γραφείο πλαισιώνουν οι φωτογραφίες των παλαιότερων εφημερίων της ενορίας Καλογωνιάς, που είναι:
1. Ιωάννης Ε. Μπεκιάρης (...- 1923)
2. Ευστράτιος Ι. Μπεκιάρης (19/12/1929-30/04/1969)
3. Χρήστος Θ. Τσαγκαρούλης Πρωτοπρεσβύτερος (01/05/1969-31/05/2005).
Στα χρόνια της Κατοχής συνέβη στην Αγία Βαρβάρα αυτό το θαυμαστό περιστατικό. Ένας μεθυσμένος Γερμανός πυροβόλησε την εικόνα της Αγίας, που βρισκόταν στο εικονοστάσι της διασταύρωσης προς την Καλογωνιά, απέναντι από το ναό, και την πέτυχε στο λαιμό! Λίγες μέρες μετά, ο ίδιος Γερμανός, μεθοκοπούσε σ’ ένα καπηλειό της περιοχής και ξαφνικά άρχισε να πυροβολεί, για διασκέδασή του, μέσα στο μαγαζί! Μία από τις σφαίρες που έριχνε, εξοστρακίστηκε στον τοίχο και γυρίζοντας τον βρήκε στο λαιμό, ακριβώς στο σημείο που είχε χτυπήσει ο ασεβής την εικόνα της Αγίας! Ο θάνατός του ήταν ακαριαίος!
Το παρεκκλήσιο της Αγίας Βαρβάρας εορτάζει στις 4 Δεκεμβρίου και πολλοί είναι οι Σπαρτιάτες, που κατηφορίζουν ως εδώ, για να προσκυνήσουν την εικόνα της και να ανάψουν ένα κεράκι στη μνήμη της!Η γιορτή της Αγίας σηματοδοτεί, συνήθως, την αλλαγή των εποχών και το πέρασμα από το φθινόπωρο στο χειμώνα! Ο θυμόσοφος λαός μας λέει: «Τ’ Αη-Νικολοβάρβαρα κάνει νερά και χιόνια»! Από εδώ και πέρα, μικροί και μεγάλοι, προσμένουν με γλυκιά ανυπομονησία τα Χριστούγεννα!